Abstrakt
Nie bez przyczyny organy kontrolne państw Unii Europejskiej w dobie pogarszającej się koniunktury gospodarczej, dbając o interesy finansowe, kładą nacisk na szybkość pozyskiwania i szeroki dostęp do informacji, rozwijając informatyczne instrumenty prawne oraz współpracę na szczeblu wszystkich organów państwa. Polski ustawodawca stara się nie pozostawać w tyle, o czym mogą świadczyć przepisy ustawy o kontroli skarbowej1 (dalej: KontrSkU), które nie raz już budziły kontrowersje w zakresie pozyskiwania informacji, zarówno wśród teoretyków, jak i praktyków prawa.
Wprowadzenie
Nie budzą wątpliwości szerokie uprawnienia organów kontroli skarbowych do pozyskiwania informacji o podatnikach, wobec których przeprowadzane jest postępowanie kontrolne, opisane w rozdziale 3 KontrSkU. Zdobywanie informacji o podatnikach o statucie kontrolowanych służy bowiem wyłącznie jednemu celowi, a mianowicie ustaleniu przez organy kontroli skarbowej stanu faktycznego w sprawie, który bezpośrednio jest skorelowany z zakresem postępowania kontrolnego. Wszystkie działania odbiegające od zakresu postępowania, jeżeli takowe są przeprowadzane, muszą bezpośrednio wiązać się z realizacją zadań, do których kontrola skarbowa została powołana, i wiążą się najczęściej z rozszerzeniem zakresu przedmiotowego kontroli2.
Wątpliwości natomiast budzi szerokie uprawnienie organów kontroli skarbowej do pozyskiwania, gromadzenia i przetwarzania informacji o podatnikach jeszcze przed wszczęciem postępowania kontrolnego. Z jednej strony stosując przepisy KonrSkU, nie należy dokonywać wykładni rozszerzającej przepisów zajmujących się omawianymi kwestiami, z drugiej strony należy każdorazowo skrupulatnie przeanalizować, czy w danej sytuacji faktycznie organ kontroli skarbowej posiada uprawnienie do tego typu działania. Celem pozyskiwania informacji przed wszczęciem postępowań kontrolnych jest poprawna identyfikacja podatników oraz analiza, bez udziału i obciążania podatników, prawidłowości regulowania zobowiązań podatkowych. Także pozytywnym aspektem pozyskiwania informacji przed wszczęciem postępowania kontrolnego, który należy zaakcentować już na wstępie, jest selekcja podmiotów na te, które rozliczają się z zobowiązań podatkowych zgodnie z prawem, oraz na te, które objęte zostaną planem kontroli z uwagi na duże prawdopodobieństwo wystąpienia nieprawidłowości w trakcie postępowania kontrolnego. W następstwie dokonanych analiz działania kontroli skarbowej powinny skupiać się na walce zarówno z szarą strefą, jak i przestępstwami oraz wykroczeniami skarbowymi. Aby jednak organy kontroli skarbowej mogły realizować swoje uprawnienia w tym zakresie zgodnie z prawem, muszą bezwzględnie przestrzegać konstytucyjnej zasady państwa prawa, która wyrażona jest w art. 51 ust. 2 Konstytucji RP3. Zgodnie z nim władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie.
Zbieranie i wykorzystywanie informacji od innych organów oraz jednostek organizacyjnych
W praktyce organy kontroli skarbowej najczęściej zainteresowane są informacjami, które gromadzone są przez inne organy administracji rządowej i samorządowej oraz państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne, do których złożenia są najczęściej zobowiązane podmioty gospodarcze i osoby fizyczne. Należy w tym miejscu podkreślić, że duża większość tych informacji jest jawnych i ogólnodostępnych.
Zgodnie z art. 7a ust. 2 ustawy Prawo działalności gospodarczej4 ewidencja działalności gospodarczej jest jawna. Również informacje dotyczące przedsiębiorców gromadzone przez Krajowy Rejestr Sądowy są powszechnie dostępne na podstawie art. 10 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym5, w myśl którego każdy ma prawo do przeglądania akt rejestrowych podmiotów wpisanych do ww. rejestru.
Natomiast jest wiele informacji, które dodatkowo mogą się przysłużyć poprawnemu zweryfikowaniu zgodności z prawem regulowania zobowiązań podatkowych przez podatników, a które nie są znane ogółowi. Podstawą prawną do pozyskiwania takich informacji jest art. 7 KontrSkU. Na jego podstawie organy administracji rządowej i samorządowej oraz państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne obowiązane są do:
– współdziałania,
– nieodpłatnego udostępniania informacji oraz
– udzielania pomocy organom kontroli skarbowej oraz inspektorom i pracownikom przy wykonywaniu zadań określonych w ustawie.
Zgodnie z delegacją ustawową z art. 7 ust. 4 KontrSkU Rada Ministrów określiła, w drodze rozporządzenia, sposób i tryb współdziałania organów kontroli skarbowej oraz inspektorów i pracowników z innymi organami i jednostkami, uwzględniając konieczność zapewnienia skuteczności kontroli skarbowej6.
Na podstawie § 1 ww. rozporządzenia (dalej: rozp.): Organy, inspektorzy i pracownicy kontroli skarbowej współdziałają z organami administracji rządowej i samorządowej oraz innymi państwowymi, gminnymi, powiatowymi i wojewódzkimi jednostkami organizacyjnymi, zwanymi dalej „jednostkami współdziałającymi”, w granicach swoich ustawowych kompetencji. Natomiast samo współdziałanie, które może być zainicjowane zarówno przez pracownika, inspektora, jak i sam organ kontroli skarbowej, polega w szczególności na: [...]