Abstrakt

Coraz częściej występującą praktyką międzynarodowych koncernów jest tworzenie planów motywacyjnych w postaci oferowania pracownikom lub menedżerom spółek zależnych prawa do nabycia akcji, opcji na akcje lub innych instrumentów finansowych oferowanych przez spółkę matkę po preferencyjnej cenie albo nieodpłatnie. Opodatkowanie tego typu świadczeń na gruncie podatku dochodowego od osób fizycznych budzi wątpliwości. Przedmiotem niniejszego artykułu jest przedstawienie najważniejszych konsekwencji podatkowych w związku z realizacją tych planów, w tym w szczególności kwalifikacja źródła przychodu i określenie momentu powstania obowiązku podatkowego w świetle przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Uwagi wstępne

Programy motywacyjne dla pracowników w postaci przyznawanych nieodpłatnie lub częściowo nieodpłatnie akcji, opcji na akcje lub innych finansowych instrumentów pochodnych są coraz bardziej powszechną metodą nagradzania, motywowania i związania pracowników z firmą. W praktyce stosowane przez firmy plany motywacyjne najczęściej opierają się na następujących zasadach:

- beneficjentami programów są członkowie kadry zarządzającej;

- prawo realizacji praw wynikających z uczestnictwa w programie uzależnione jest od pozostawania beneficjenta w stosunku pracy przez określony czas lub od spełnienia innych warunków;

- beneficjent nie może w określonym czasie zbyć akcji lub zrealizować prawa z opcji, przenieść ich na inne osoby, zastawić lub ustanowić przedmiotem dziedziczenia;

- oferowane akcje lub opcje na akcje nie są proponowane w ofercie publicznej;

- programy motywacyjne są najczęściej organizowane przez zagraniczną spółkę matkę mającą siedzibę w innym państwie.

W praktyce spotykane stanowisko organów podatkowych odnośnie do konsekwencji podatkowych omawianych świadczeń ulegało zasadniczym zmianom na przestrzeni ostatnich kilku lat. W 2006 r. i 2007 r. organy podatkowe, co do zasady, zajmowały korzystne dla podatników stanowisko i wskazywały, że przychód z tego rodzaju świadczeń stanowi przychód z kapitałów pieniężnych opodatkowanych w momencie zbycia. W drugiej połowie 2007 r. urzędy zmieniły jednak zdanie i zaczęły twierdzić, że przychód powstaje już w momencie otrzymania przez pracownika akcji, opcji itp., a uzyskane przysporzenie stanowi przychód ze stosunku pracy (lub innych źródeł). Wskazane stanowisko dominowało do końca 2008 r. Ostatnio jednak, prawdopodobnie pod wpływem orzecznictwa sądów administracyjnych, poglądy organów podatkowych na opodatkowanie akcji pracowniczych i podobnych świadczeń znów uległy zmianie i co do zasady powrócono do koncepcji sprzed 2007 r.

Celem niniejszej publikacji jest analiza charakteru omawianych przysporzeń oraz rozważenie, do którego źródła przychodów należy je przyporządkować.

Charakterystyka przysporzeń otrzymywanych przez pracowników

Pojęcie przychodu definiuje art. 11 ust. 1 ustawy z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych¹ (dalej: PDOFizU), w myśl którego przychodami, co do zasady, są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Sformułowanie „pozostawione do dyspozycji” należy rozumieć jako postawienie podatnikowi przysługujących mu pieniędzy i wartości pieniężnych, aby mógł on z nich swobodnie korzystać².

W świetle powyższego przepisu wartość otrzymanych przez beneficjenta akcji, opcji na akcje lub innych pochodnych instrumentów finansowych należy uznać za przychód podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Należy jednak wskazać, że cechą wspólną wszystkich z wymienionych świadczeń jest to, że co do zasady, generują one dochód w przyszłości. Zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym przez WSA w Warszawie w wyroku z 23.9.2009 r.³ akcje są papierami wartościowymi inkorporującymi zarówno prawa, jak i obowiązki wobec spółki będącej emitentem akcji. W momencie otrzymania akcji na preferencyjnych warunkach przysporzenie, jakie z tego tytułu uzyskuje dana osoba, niezależnie od źródła i przyczyny uzyskania tego przysporzenia, jest jedynie potencjalne. Cechą akcji jest to, iż generują one przychód dopiero w przyszłości w postaci dywidendy lub też w przypadku odpłatnego ich zbycia – w postaci różnicy pomiędzy przychodem ze sprzedaży a kosztami poniesionymi na ich nabycie. W momencie nabycia tych instrumentów nie następuje zatem żadne przysporzenie majątkowe po stronie pracownika.

Jeżeli chodzi natomiast o opcje na akcje i inne pochodne instrumenty finansowe, to należy wskazać, że specyfiką opcji jest to, że od jej posiadacza zależy, czy opcja będzie realizowana czy nie, a decyzja w tym zakresie uwarunkowana jest przede wszystkim rynkowym kursem akcji w danym momencie. Konkretne przysporzenie majątkowe dla posiadacza opcji powstaje dopiero wtedy, gdy zostaną zrealizowane zyski, które niosą ze sobą posiadanie opcji. W związku z tym samo otrzymanie opcji w ramach planu motywacyjnego nie jest związane z jakimkolwiek przysporzeniem w majątku osoby otrzymującej opcję. W opinii autorów przychód nie powstaje zatem ani w momencie przyznania pracownikowi opcji, ani w momencie uzyskania prawa do rozporządzania nią. Przychód powstanie natomiast z chwilą odpłatnego zbycia akcji nabytych po cenie wynikającej z opcji lub realizacji innego pochodnego instrumentu finansowego.

Zaprezentowane powyżej stanowisko znajduje poparcie w [...]