Abstrakt

Członkowie organów fundacji, stowarzyszeń oraz innych osób prawnych prowadzących działalność non profit odpowiadają na podstawie art. 116a OrdPu za ich zobowiazania podatkowe oraz zobowiązania z tytułu ubezpieczeń społecznych, FP, FGŚP, FEP i ubezpieczenia zdrowotnego bez prawnej i faktycznej możliwości uchylenia się od tej odpowiedzialności.

Wprowadzenie

Ustawa z 12.9.2002 r. o zmianie ustawy Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw¹ wprowadziła do Ordynacji podatkowej (dalej: OrdPU)² art. 116a, który stanowi, że za zaległości podatkowe innych osób prawnych niż wymienione w art. 116, odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie organów zarządzających tymi osobami. Przepisy art. 116 stosuje się odpowiednio. Hipoteza tego przepisu, poza wprost wskazanymi w nim zaległościami podatkowymi, obejmuje także należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, na mocy odesłania z art. 31 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: SysUbSpołU)³. Jednocześnie ze względu na liczne zwolnienia podatkowe dotyczące „innych osób prawnych”, odpowiedzialność przewidziana w tym przepisie odnosi się w praktyce przede wszystkim do składek na ubezpieczenie społeczne, co jest szczególnie widoczne w przypadku zatrudniających pracowników podmiotów, które posiadają status organizacji pożytku publicznego⁴. W świetle tak zakreślonej regulacji istotna jest również nowelizacja art. 32 SysUbSpołU dokonana ustawą z 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych⁵. Na mocy tej nowelizacji wchodzącej w życie 1.1.2010 r. art. 32 SysUbSpołU obejmuje swą hipotezą wyraźne odesłanie do stosowania do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Fundusz Emerytur Pomostowych i ubezpieczenie zdrowotne przepisów dotyczących składek na ubezpieczenie społeczne także w zakresie odpowiedzialności osób trzecich, a więc w części, w jakiej art. 31 SysUbSpołU odsyła do art. 116 i art. 116a OrdPU⁶.

Nie bez znaczenia jest ponadto wyrok SN z 2.7.2008 r. (II UZP 5/08)⁷ obejmujący swym zakresem adresatów normy z art. 116a OrdPU, w którym przyjęto, że 10-letni okres przedawnienia należności z tytułu składek znajduje zastosowanie także do tych, które stały się wymagalne przed 1.1.2003 r., jeżeli do tej daty nie uległy przedawnieniu według przepisów dotychczasowych. Przywołana nowelizacja art. 32 SysUbSpołU oraz prezentowana wykładnia, która ma bezpośredni wpływ na zastosowanie art. 116a ­OrdPU, jest dostatecznym asumptem do ponownego⁸ podjęcia problematyki dotyczącej odpowiedzialności członków organów osób prawnych innych niż spółki kapitałowe. Jeżeli zauważymy jeszcze fakt, że w doktrynie brak jest jednolitości odnośnie rozumienia art. 116a OrdPU, to dodatkowe omówienie art. 116a OrdPU na kanwie nowelizacji art. 32 SysUbSpołU i przywołanego orzeczenia staje się konieczne.

Zakres odpowiedzialności wynikający z art. 116

Norma wynikająca z art. 116 OrdPU⁹ stanowi, podobnie jak art. 116a OrdPU, wyjątek od zasady odpowiedzialności za zobowiązania, w tym przypadku zobowiązania publicznoprawne, nakładając ją na podmioty niebędące stroną stosunku, którego przedmiotem jest obowiązek zapłaty podatku lub składki na ubezpieczenie społeczne, a w świetle nowelizacji art. 32 SysUbSpołU, także składki na Fundusz Pracy (FP), Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP), Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP) i ubezpieczenie zdrowotne. Tak rozumiane odstępstwo zostało przez ustawodawcę ograniczone ścisłą cezurą czasową i funkcjonalną (art. 116 § 2 OrdPU), a samemu zobowiązanemu stworzono możliwość obrony poprzez przyznanie prawa do wykazania okoliczności uchylających jego odpowiedzialność (art. 116 § 1 pkt 1 i 2 OrdPU). Treść przesłanek egzoneracyjnych zawarta w normie z art. 116 § 1 ­OrdPU wyraźnie wskazuje na to, że odpowiedzialność powinni ponosić tylko ci spośród członków organów spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych, którzy prowadząc ich sprawy, świadomie doprowadzają do sytuacji, w której zaspokojenie wierzycieli staje się niemożliwe lub znacznie utrudnione. W ten sposób ustawodawca stworzył model odpowiedzialności spójny z rozwiązaniami zawartymi w innych aktach prawnych, a w szczególności w prawie upadłościowym i naprawczym. Jednocześnie legislator gwarantuje adresatom normy realne możliwości uniknięcia dotkliwej odpowiedzialności majątkowej z całego majątku osobistego. Do tej regulacji odsyła art. 116a OrdPU skierowany do członków organów zarządzających innymi osobami prawnymi niż spółki kapitałowe. Chodzi tu przede wszystkim o stowarzyszenia, fundacje, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe i jednostki badawczo-rozwojowe¹⁰. Wydawałoby się zatem, że również odpowiedzialność członków organów tych osób, choć zaostrzona, zależy nie tylko od przesłanek pozytywnych, mających charakter ściśle formalny, ale może wystąpić wyłącznie w sytuacji braku przesłanek negatywnych (art. 116 § 1 pkt 1 i 2 OrdPU), stanowiących dostateczną gwarancję ochrony ich praw. Niestety art. 116a OrdPU mówi o odpowiednim stosowaniu (w całości) przepisu art. 116 OrdPU, a zwrot ten dotyczy różnic nie tylko w zakresie podmiotowym. Zasadniczo przyjmuje się, że odpowiednie stosowanie przepisu oznaczać może:

- stosowanie pełne bez modyfikacji przepisów odniesienia¹¹;

- stosowanie ze zmianami, kiedy przepisy odniesienia będą stosowane z pewnymi zmianami koniecznymi ze względu na dany przypadek podlegający subsumcji oraz

- przypadki, w których przepisy odniesienia w ogóle nie mogą być zastosowane z uwagi na ich bezprzedmiotowość lub sprzeczność z naturą rozważanych przypadków¹².

Prima facie można by uznać, że w procesie rekonstrukcji normy z art. 116a OrdPU wyłączeniu podlegać będzie jedynie § 3 art. 116 OrdPU dotyczący regulacji właściwej tylko spółkom kapitałowym. Oznaczałoby to, że miarodajne dla oceny danych przypadków mieszczących się w zakresie podmiotowym art. 116a OrdPU jest pierwsze ze wskazanych rozumień „odpowiedniego stosowania”, tj. stosowanie wprost art. 116 § 1–2 i 4 OrdPU z jednoczesnym wykluczeniem przepisu odniesienia zawartego w § 3 art. 116 OrdPU. Za takim określeniem treści art. 116a ­OrdPU przemawiałby także katalog przesłanek egzoneracyjnych zawartych w art. 116 § 1 pkt 1 i 2 OrdPU, bez których odpowiedzialność członków organów „innych osób prawnych” zbliżałaby się konstrukcyjnie do odpowiedzialności quasi-absolutnej. Tymczasem poczynione powyżej założenia będą mieć rację bytu tylko w przypadku [...]