Abstrakt
Co do zasady działalność fundacji można podzielić na działalność statutową (związaną z realizacją celów, dla których fundacja została powołana) oraz pozostałą działalność gospodarczą (która, co do zasady, ma wspomagać działalność statutową). Taki zakres działalności fundacji w praktyce powoduje określone implikacje w zakresie opodatkowania jej działalności podatkiem od towarów i usług.
Wprowadzenie
Fundacja, zgodnie z ustawą o fundacjach1, to osoba prawna ustanowiona w celu realizacji zgodnych z podstawowymi interesami RP celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich jak ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. Ponadto fundacje mogą prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji ich celów. Co do zasady działalność fundacji można więc podzielić na działalność statutową (związaną z realizacją celów, dla których fundacja została powołana) oraz pozostałą działalność gospodarczą (która, co do zasady, ma wspomagać działalność statutową). Taki zakres działalności fundacji w praktyce powoduje określone implikacje w zakresie opodatkowania jej działalności podatkiem od towarów i usług.
Zasady opodatkowania VAT
Zgodnie z ustawą o podatku od towarów i usług (dalej: VATU) podatnikami VAT są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą2. Jednocześnie VATU zawiera swoistą definicję działalności gospodarczej, uznając za taką (…) wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, (…) a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność ta została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy. Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych3.
W związku z powyższym za podatnika VAT uznaje się wszystkie podmioty wymienione w zdaniu pierwszym definicji, nawet jeśli wykonują czynności będące działalnością gospodarczą, w sposób jednorazowy, ale w okolicznościach wskazujących na zamiar ich wykonywania w sposób częstotliwy4.
Jednocześnie należy zwrócić uwagę na fakt, że aby dana czynność podlegała VAT, musi być dokonywana przez podatnika VAT działającego w tym charakterze (tj. w ramach prowadzonej działalności gospodarczej). Nie każde więc działanie podatnika VAT będzie czynnością opodatkowaną VAT5. Problem ten ma szczególne znaczenie w przypadku działalności fundacji i zostanie szczegółowo omówiony poniżej.
Co istotne, aby dana czynność podlegała opodatkowaniu VAT, musi być dokonana odpłatnie. Istotę odpłatności jako warunku koniecznego do opodatkowania danej czynności VAT podkreśla również Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS). Zgodnie z jego orzecznictwem: W przypadku gdy działalność podmiotu polega wyłącznie na świadczeniu usług bez otrzymywania bezpośrednio z nimi powiązanego wynagrodzenia, nie ma podstaw do oszacowania i opodatkowania VAT tych darmowych usług. W takich sytuacjach podmiot ten powinien być traktowany jako odbiorca końcowy (…). W takim przypadku usługi świadczone nieodpłatnie różnią się swym charakterem od transakcji podlegających opodatkowaniu, które to, w ramach systemu podatkowego VAT, zakładają warunek ustalenia ceny bądź innego wynagrodzenia6. W tym samym orzeczeniu ETS podkreślił, że opodatkowanie jedynie czynności odpłatnych wynika również z innych przepisów m.in. ustalających sposób określania podstawy opodatkowania i wystawiania faktur. Europejski Trybunał Sprawiedliwości zwrócił również uwagę na fakt, że skoro podmiot świadczący swoje usługi nieodpłatnie jest uważany za „odbiorcę końcowego”, to nie ma on prawa do odliczenia VAT od nabywanych towarów czy usług.
Działalność statutowa fundacji
Biorąc pod uwagę przedstawione wyżej zasady opodatkowania VAT, w mojej ocenie, działalność statutowa fundacji będzie znajdowała się poza zakresem opodatkowania tym podatkiem. Fundacje z tytułu prowadzenia działalności statutowej (darowizny rzeczowe, finansowanie określonych świadczeń, nieodpłatne pożyczki itp.) nie mogą być uznawane za: [...]