Abstrakt
Strona postępowania podatkowego ma prawo wglądu do akt sprawy, co wynika wprost z art. 178 Ordynacji podatkowej, zasad ogólnych postępowania podatkowego i gwarantowane jest dodatkowo przez normy konstytucyjne. Przedmiotowe prawo strony nie jest nieograniczone. Ustawowe przesłanki wyłączenia dokumentów z akt sprawy nie są jednak precyzyjnie określone. Z tego powodu praktyka stosowania tych przepisów przez organy skarbowe może czasami budzić wątpliwości.
Wprowadzenie
Generalną normą prawną regulującą dostęp do akt postępowania podatkowego jest art. 178 ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa1 (dalej: OrdPU). Na jego podstawie strona postępowania ma prawo wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów. Od 1.1.2009 r. nowelizacja OrdPU2 zmieniła ten przepis, stanowiąc, że prawo to przysługuje również po zakończeniu postępowania. Artykuł 178 przed nowelizacją stanowił, że: prawo wglądu do akt przysługuje w każdym stadium postępowania. Na tej podstawie organy skarbowe3 generalnie odmawiały stronie dostępu do akt po zakończeniu postępowania. Powoływały się na wykładnię językową przepisu i sformułowanie „w każdym stadium postępowania”, które ich zdaniem eliminowało prawo wglądu do akt po zakończeniu postępowania. Po nowelizacji wątpliwości w przedmiotowym zakresie zostały usunięte. Przepis uzupełnił zasadę jawności akt postępowania dla strony. Jest to istotne, jeśli strona chce skorzystać z jednego z nadzwyczajnych trybów wzruszania decyzji ostatecznych. Podatnik przed złożeniem wniosku np. o stwierdzenie nieważności decyzji będzie mógł skorzystać z akt sprawy, by się należycie przygotować. We wcześniejszym stanie prawnym było to niemożliwe.
Regulacja zawarta w art. 178 OrdPU jest bezpośrednim wyrażeniem dwóch zasad ogólnych postępowania podatkowego: zasady względnej jawności postępowania (art. 129 OrdPU) oraz zasady czynnego udziału strony w postępowaniu (art. 123 § 1 OrdPU). Zasady te stanowią gwarancję nieskrępowanego udziału strony w każdym stadium postępowania podatkowego, poprzez udostępnianie jej akt przedmiotowego postępowania. Takie uprawnienie pomaga stronie w odniesieniu się do materiału dowodowego zgromadzonego przez organ, czasem bardzo obszernego. Omawiana regulacja wzmacnia więc pozycję strony w postępowaniu4.
Prawo dostępu akt ma swoje odniesienie w Konstytucji RP5. Zgodnie z art. 51 ust. 3 każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Umiejscowienie źródła prawa dostępu do akt bezpośrednio w ustawie zasadniczej powoduje wysoką pozycję tej normy prawnej w hierarchii przepisów prawa. Ograniczenie tego prawa może określić jedynie akt prawny rangi ustawy, a same wyjątki od tej zasady należy interpretować w sposób ścisły.
Wyjątki od zasady dostępu strony do akt postępowania
Wyjątki od zasady wyrażonej w art. 178 OrdPU wprowadza art. 179 przedmiotowej ustawy. Zgodnie z jego treścią, przepisów art. 178 nie stosuje się do znajdujących się w aktach sprawy dokumentów objętych ochroną tajemnicy państwowej, a także do innych dokumentów, które organ skarbowy wyłączy z akt sprawy ze względu na interes publiczny. Ustawowe ograniczenia prawa strony do wglądu do akt sprawy są uzasadnione [...]