Abstrakt
Zmniejszenie obciążeń podatkowych jest dopuszczalne pod warunkiem wykorzystywania do tego celu legalnych metod działania. Ukrywanie prawdziwych rozmiarów swojej działalności pod cudzym nazwiskiem lub nazwą w celu zmniejszenia obciążeń fiskalnych jest sprzeczne z prawem. Podatnicy, którzy działają w ten sposób, ponoszą odpowiedzialność nie tylko podatkową, ale także karną skarbową.
Istota firmanctwa
Rozpoczęcie nowej lub rozszerzenie dotychczasowej działalności gospodarczej, przy posługiwaniu się podstawioną osobą (firmą), bez zgłaszania jej do opodatkowania we własnym imieniu określa się mianem firmanctwa. Osoby dopuszczające się tego ponoszą odpowiedzialność z dwóch różnych podstaw prawnych: ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (dalej: OrdPU)1 i Kodeksu karnego skarbowego z 10.9.1999 r. (dalej: KKS)2. Ordynacja podatkowa reguluje odpowiedzialność firmanta za zaległości podatkowe powstałe w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej pod cudzym nazwiskiem, nazwą lub firmą i odpowiedzialność firmującego za użyczenie nazwiska, nazwy czy firmy. Kodeks karny skarbowy określa natomiast odpowiedzialność karną skarbową firmanta za posługiwanie się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą innego podmiotu, a firmującego za pomoc w dokonaniu czynu karalnego, jakim jest według KKS firmanctwo.
Zgodnie z treścią art. 113 OrdPU jeżeli podatnik za zgodą innej osoby, w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności, posługuje się lub posługiwał się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą tej osoby, osoba ta ponosi solidarną odpowiedzialność z podatnikiem całym swoim majątkiem za zaległości powstałe podczas prowadzenia tej działalności. Na podstawie przedmiotowego przepisu podmiotem odpowiedzialnym za zobowiązania może być zarówno osoba, która do ujawnienia tego czynu nie była znana organowi podatkowemu jako podatnik, jak i osoba, która bierze udział w postępowaniu podatkowym, ale niezależnie od zgłoszonego obowiązku podatkowego prowadzi przez podstawioną osobę jeszcze inną działalność nieobjętą tym zgłoszeniem. Podsumowując, firmantem jest osoba, która w związku z prowadzoną na własny rachunek działalnością powinna być podatnikiem, a zataja to, posługując się imieniem i nazwiskiem innej osoby, jej nazwą lub firmą.
Należy też podkreślić, że art. 113 OrdPU zawarty jest w rozdziale 15 zatytułowanym „Odpowiedzialność osób trzecich”. Przepis ten stanowi podstawę odpowiedzialności firmującego jako osoby trzeciej, a nie firmanta, czyli podatnika. Przy czym należy pamiętać, że pomiędzy tymi osobami wymienionymi w treści przepisu zawsze zachodzi rozdzielność podmiotowa. Firmant nie może być jednocześnie firmującym i odwrotnie.
W kwestii znaczenia podstawowych pojęć użytych w przedmiotowym artykule należy stwierdzić, że w celu określenia pojęcia podatnika należy skorzystać z definicji zawartej w ustawie, w której znajduje się komentowany przepis. Zgodnie z art. 7 § 1 OrdPU podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu. Artykuł 7 § 2 OrdPU przewiduje możliwość ustanowienia podatnikami przez ustawy podatkowe innych podmiotów. Przykładem zastosowania takiego rozwiązania i uczynienia podatnikiem tzw. zbiorowego podmiotu podatkowego jest art. 1a ustawy z 15.2.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej: PDOPrU)3. Zgodnie z cytowanym przepisem zobowiązane do zapłaty tego podatku mogą być również grupy co najmniej 2 spółek prawa handlowego mających osobowość prawną, które pozostają w związkach kapitałowych, określonych w tym artykule (podatkowa grupa kapitałowa).
W OrdPU znajdziemy także definicję działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 3 pkt 9 to każda działalność zarobkowa w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, w tym wykonywanie wolnego zawodu, a także każda inna działalność zarobkowa wykonywana we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek, nawet wtedy, gdy inne ustawy nie zaliczają tej działalności do działalności gospodarczej lub osoby wykonującej taką działalność – do przedsiębiorców. Przytoczona definicja jest bardzo pojemna i dotyczy także różnych form działalności gospodarczej niezgłoszonych do opodatkowania.
Artykuł 113 OrdPU używa też określenia firma. Definicję firmy znajdziemy w Kodeksie cywilnym (dalej: KC)4. Podają ją przepisy art. 434 (firma osoby fizycznej) i art. 435 § 1 i 2 KC (firma osoby prawnej). Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to włączenia do firmy pseudonimu lub określeń wskazujących na przedmiot działalności przedsiębiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych określeń dowolnie obranych (art. 434 KC). Firmą osoby prawnej jest jej nazwa. Firma zawiera określenie formy prawnej osoby prawnej, które może być podane w skrócie, a ponadto może wskazywać na przedmiot działalności, siedzibę osoby oraz inne określenia dowolnie obrane (art. 435 § 1 i 2 KC). Firma osoby prawnej może zawierać także nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej, jeżeli służy to ukazaniu związków tej osoby z powstaniem lub działalnością przedsiębiorcy (art. 435 § 3 KC).
Ukrywanie tożsamości w Internecie
Kontrowersyjna wydaje się być kwestia, czy zgodnie z brzmieniem art. 113 OrdPU odpowiedzialność z tytułu firmanctwa należy ograniczyć tylko do posługiwania się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą tej osoby, czy też rozumując szerzej, jako firmanctwo można uznać także posługiwanie się pseudonimem innej osoby, np. w internetowym serwisie aukcyjnym. Np. na portalu Allegro5 czy eBay6 osoby wystawiające towary na sprzedaż występują pod pseudonimami i pod nimi widoczne są dla innych użytkowników serwisu. Do założenia konta i jego rejestracji, co jest warunkiem prowadzenia handlu poprzez daną stronę internetową, niezbędne jest podanie prawdziwych danych osobowych i adresu. Wyniki kontroli podatkowych u osób sprzedających towary poprzez aukcje internetowe dowodzą, że wiele z nich prowadzi działalność gospodarczą na dużą skalę, która nie jest zarejestrowana lub też prowadząc oficjalną działalność, nie ewidencjonują sprzedaży prowadzonej za pośrednictwem serwisów. Poza tym część ze sprzedających ukrywa własną tożsamość i prowadzi handel, wykorzystując konta internetowe innych osób.
Zgodnie z brzemieniem cytowanych wyżej przepisów KC dotyczących firmy osoby fizycznej i prawnej można uznać, że [...]