Abstrakt

Stan faktyczny

Podatnik prowadził działalność gospodarczą, w ramach której dokonywał dostaw towarów oraz świadczył usługi serwisowe. Dostawy towarów dotyczą wózków widłowych z wyposażeniem standardowym oraz z wyposażeniem dostosowanym do indywidualnych potrzeb nabywcy zgodnie z jego zamówieniem. W celu zabezpieczenia się przed ujemnymi skutkami odstąpienia kontrahenta od wykonania umowy przy zawieraniu umowy nabywca uiszcza zadatek w rozumieniu art. 394 KC.

Na podstawie powyższego stanu faktycznego podatnik wystąpił do Dyrektora IS w Katowicach w celu wyjaśnienia traktowania otrzymywanego zadatku na gruncie podatku VAT. Zdaniem podatnika brak jest podstaw prawnych do opodatkowania podatkiem VAT zadatku uiszczonego przez kontrahenta zarówno w chwili zawarcia umowy, jak i w chwili odstąpienia od zawartej umowy. Przepisy VATU posługują się terminem zadatek, jednakże nie zawierają jego legalnej definicji. Stosowna definicja zawarta jest natomiast w art. 394 KC, zgodnie z którą oraz w świetle orzecznictwa SN² zatrzymany przez stronę zadatek zalicza się na odszkodowanie mające na celu naprawienie doznanej szkody. Jednocześnie zadatek zapewnia wykonanie umowy poprzez wzmocnienie stanowiska strony dążącej do realizacji zawartej umowy, czyli posiada charakter gwarancyjny.

Mając na względzie charakter zadatku, w ocenie podatnika zadatek nie będzie podlegał opodatkowaniu podatkiem VAT w chwili zawarcia umowy i jego uiszczenia przez kontrahenta, ponieważ nie jest to ani wynagrodzenie za wykonanie świadczenia wzajemnego, ani zaliczka na poczet wykonania umowy. Ponadto zadatek nie ma charakteru odrębnego wynagrodzenia za inne świadczenie wzajemne. Tym samym zadatek powinien zostać opodatkowany dopiero w momencie wykonania umowy i potraktowania go jako części należnego wynagrodzenia. Natomiast w przypadku odstąpienia od umowy zadatek nie będzie podlegał opodatkowaniu podatkiem VAT, gdyż znajduje się poza zakresem przedmiotowym opodatkowania podatkiem VAT.

Organ podatkowy zgodził się z podatnikiem, że w przypadku odstąpienia od umowy zadatek nie wypełnia dyspozycji art. 5 VATU, gdyż nie dochodzi ani do odpłatnego świadczenia usług, ani do odpłatnej dostawy. W takiej sytuacji zadatek stanowi jedynie kwotę odszkodowania za niedopełnienie warunków zawartej z kontrahentem umowy.

Dyrektor IS w Katowicach uznał natomiast, że w chwili zawarcia umowy i uiszczenia zadatku przez kontrahenta powstaje obowiązek w podatku VAT. Zgodnie bowiem z art. 19 ust. 11 VATU, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi, a jeżeli przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi otrzymano część należności, w szczególności: przedpłatę, zaliczkę, zadatek, ratę, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej otrzymania w tej części. Organ podatkowy podkreślił, że nie można rozpatrywać zaliczki (zadatku, przedpłaty, raty) jako odrębnej od sprzedaży czynności, nie jest ona bowiem dodatkową czynnością podlegającą opodatkowaniu, lecz jest integralnie związana z usługą lub sprzedażą towaru, na poczet których została uiszczona. Wobec faktu, iż art. 19 ust. 11 VATU dotyczy dostawy oraz świadczenia usług, które mają dopiero nastąpić, otrzymane przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi kwoty będą podlegały opodatkowaniu na zasadach, jakim będzie podlegała czynność, której dotyczą. W konsekwencji każde przyjęcie zadatku w chwili zawarcia umowy podlega opodatkowaniu podatkiem VAT, a obowiązek podatkowy w zakresie tej płatności powstaje w momencie jej otrzymania. Jeżeli następnie doszło do dostawy towaru, co oznacza, że zawarta umowa została wykonana, otrzymany zadatek zostanie rozliczony na poczet wynagrodzenia za dostawę towarów. Jedynie w przypadku gdy na skutek niewykonania umowy kwota zadatku zostanie zatrzymana przez podatnika, pobrany zadatek nie będzie ekwiwalentem wynagrodzenia za dokonaną dostawę towarów, lecz będzie pełnił funkcję odszkodowawczą, wobec czego nie będzie podlegał opodatkowaniu podatkiem VAT. Dyrektor wskazał zarazem, że w takim przypadku podatnik obowiązany jest skorygować swoje rozliczenia w zakresie pobranych zadatków, które zostały przez niego potraktowane tak, jakby podlegały opodatkowaniu podatkiem VAT jako część należnego wynagrodzenia za świadczenie usług czy, jak miało to miejsce w opisywanej sprawie, dostawę towarów.

Komentarz podatkowy

Zagadnienie traktowania zadatków w zakresie podatku VAT budziło dotychczas znaczne wątpliwości praktyczne³. Część organów podatkowych uznawała bowiem, że niezależnie od tego, czy dojdzie do wykonania umowy i zadatek zostanie zaliczony na poczet ustalonego wynagrodzenia, czy też tak się nie stanie i zadatek pełnić będzie jedynie funkcję odszkodowawczą, jego otrzymanie rodzi obowiązek w zakresie podatku VAT⁴. Z drugiej strony [...]