Abstrakt

Opodatkowanie biegłych podatkiem VAT wzbudziło ostatnio wiele kontrowersji: kwestię opodatkowania rozbieżnie rozstrzygały sądy administracyjne, Trybunał Konstytucyjny¹ odmówił stwierdzenia niekonstytucyjności. Rozbieżności zarówno w poglądach, jak i w praktyce nie sprzyjają stabilności państwa i budowaniu zaufania do organów państwa², zwłaszcza że w przypadku biegłych tylko w odniesieniu do podatku dochodowego od osób fizycznych zostały rozwiązane definitywnie³.

Wprowadzenie

Na niekorzystną sytuację biegłego sądowego zwrócił uwagę Sąd Najwyższy, który stwierdził, że biegłemu, jeśli jest podatnikiem VAT, przyznaje się wynagrodzenie bez uwzględnienia kwoty podatku⁴. Podstawą wynagrodzenia dla biegłych sądowych jest kwota bazowa podobnie jak dla członków korpusu służby cywilnej, etatowych członków samorządowych kolegiów odwoławczych i kolegiów regionalnych izb obrachunkowych, pracowników Rządowego Centrum Legislacji, ekspertów, asesorów i aplikantów eksperckich Urzędu Patentowego RP, asesorów i aplikantów prokuratorskich, funkcjonariuszy Służby Celnej, nauczycieli, o których mowa w art. 5 pkt 1 lit. a) ustawy z 23.12.1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw⁵. Traktowanie biegłych odbiega jednak od standardów wskazanych podmiotów, ponieważ stawka przewidziana dla biegłych obejmuje podatek VAT, w przeciwieństwie do kwoty przewidzianej dla pozostałych grup zawodowych, co budzi sprzeciw biegłych. Istotą podatku VAT jest jego naliczanie i odliczanie, natomiast koszty biegłych są ryczałtowe, czyli bez podatku VAT, i biegły nie korzysta z mechanizmu odliczania⁶. Biegły sądowy, wykonując funkcję, do której został powołany, nie podlega przepisom ani Kodeksu cywilnego, ani ustawy o działalności gospodarczej, natomiast obciążenie go obowiązkiem zapłaty VAT budziło uzasadnione wątpliwości – co było powodem wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego. Dyskusyjna jest kwestia dopuszczalności obciążenia biegłego podatkiem VAT ze względu na treść przepisów dyrektyw „vatowskich”⁷, do których poprawnej implementacji Polska była zobowiązana.

Umiejscowienie instytucji biegłego w polskim systemie prawa⁸

Instytucja biegłego sądowego, instytucja prawa sądowego procesowego, ustanowiona została w celu zapewnienia należytego funkcjonowania organów szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości i zabezpieczenia warunków prawidłowego wypełniania przez te organy ich ustawowych zadań, co wynika z treści art. 8 i 126 ustawy z 20.6.1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych⁹, art. 278–291 Kodeksu postępowania cywilnego¹⁰ oraz art. 193–203 i art. 318 Kodeksu postępowania karnego¹¹. Od biegłego wymagane jest posiadanie nie tylko niekwestionowanej wiedzy i najwyższych kwalifikacji zawodowych¹², ale także: zaufania publicznego, sumienności i bezstronności¹³, a ponadto zaufania sądu do osoby biegłego¹⁴. Wynika to z tego, że biegły sądowy jest organem pomocniczym sądu, w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych, a sporządzona przez niego opinia stanowi dowód w postępowaniu przed sądami oraz innymi władzami i organami wymiaru sprawiedliwości. Stanowisko głoszące, że biegły to pomocnik sądu, w polskim orzecznictwie ukształtowało się jeszcze w okresie międzywojennym i nadal jest podtrzymywane. Biegły sądowy, realizując zadania nakazane przez organ procesowy (wobec organu) nawet w doborze metod i badań specjalistycznych, podlega kontroli organu procesowego¹⁵. Ze względu na treść uregulowań zawartych w art. 430 KC to organ procesowy ponosi odpowiedzialność za szkody poczynione przez biegłego w wykonaniu procesowej decyzji o opiniowaniu.

Używanie tytułu biegłego sądowego w innych działaniach (poza opiniami na zlecenie uprawnionych podmiotów) jest bezprawne i dyskredytuje daną osobę w stopniu pozwalającym uznać, iż nie daje ono rękojmi należytego wykonywania obowiązków biegłego¹⁶. Z tego też powodu nie należy odnosić do niego reguł konkurencji cenowej, ponieważ cena nie jest wyznacznikiem jakości pracy biegłego, jak też kryterium jego wyboru przez sąd. Zresztą dowolne ustalanie wynagrodzenia biegłego nie należy do jego kompetencji, ponieważ sąd przyznaje je biegłemu, w określonych prawem granicach.

Krąg podmiotów, wobec których biegły, sporządzając opinię, może używać tytułu biegłego sądowego, określony został [...]