Abstrakt

Artykuł stanowi próbę wskazania na wątpliwości, jakie mogą pojawić się w sytuacji łącz­nego opodatkowania wdów i wdowców w zakresie sposobu wyrażenia woli wspólnego opodatkowania, a także wymagań formalnych dotyczących wniosku o łączne opodatkowanie.

Wprowadzenie

Ze względu na fakt, że podatek dochodowy od osób fizycznych jest podatkiem osobistym płaconym przez osoby fizyczne¹, małżonkowie, jako samodzielne podmioty podatkowe, podlegają – co do zasady – odrębnemu opodatkowaniu od osiąganych przez siebie dochodów².

Od powyższej zasady ustawa o podatku dochodowym przewiduje jednak wyjątki. Ze względów społecznych³ dopuszcza bowiem możliwość opodatkowania małżonków łącznie od sumy uzyskanych przez nich w roku podatkowym dochodów⁴. Wydaje się, że podłoże takiego rozwiązania stanowi idea o wspólnocie życiowej i gospodarczej małżonków⁵.

Na skutek wyroku TK⁶ w listopadzie 2004 r., znowelizowano ustawę o podatku dochodowym⁷, dopuszczając możliwość łącznego opodatkowania dochodów dwóch grup owdowiałych małżonków.

Pierwszą grupę owdowiałych małżonków stanowią tacy, których współmałżonkowie zmarli w trakcie trwania roku podatkowego⁸. Drugą natomiast małżonkowie, których współmałżonkowie zmarli po zakończeniu roku podatkowego, ale przed złożeniem wniosku o łączne opodatkowanie⁹.

Wątpliwości w zakresie łącznego opodatkowania dochodów wdów i wdowców

Nie powinno budzić wątpliwości, że nowela z listopada 2004 r. miała na celu złagodzenie fiskalizmu i zwiększenie ochrony rodziny. Dlatego też przyznanie owdowiałym małżonkom prawa do preferencyjnego opodatkowania przewidzianego dla małżonków zasługuje na aprobatę. Jednakże rozwiązanie w kształcie nadanym przez ustawę o podatku dochodowym rodzi pewne wątpliwości. To z kolei przysparzać może wielu problemów interpretacyjnych zarówno podatnikom, jak i organom stosującym prawo¹⁰.

Wydaje się, że najistotniejsze z nich dotyczą:

– ustalenia, czy małżonkowie wyrazili wolę wspólnego opodatkowania dochodów,

– kształtu wniosku o łączne opodatkowanie oraz

– wpływu momentu śmierci małżonka podatnika na zakres wspólnego opodatkowania uzyskanych w roku podatkowym dochodów.

Najistotniejsze znaczenie pośród wyżej wskazanych wątpliwości ma wola wspólnego opodatkowania.

Ogólnie rzecz ujmując, można przyjąć, że ustawa o podatku dochodowym w zakresie łącznego opodatkowania małżonków formułuje dwie zasady.

W świetle pierwszej – podstawowej – każdy z małżonków, jako osoba fizyczna, a zatem samodzielny podmiot podatkowy, podlega odrębnemu opodatkowaniu od osiąganych przez siebie dochodów¹¹.

W świetle drugiej – pomocniczej – małżonkowie mają możliwość łącznego opodatkowania sumy uzyskanych przez siebie dochodów po kumulatywnym spełnieniu pewnych warunków¹².

Warto podkreślić, że generalnie nie można przyjąć domniemania, że skoro małżonkowie pozostawali w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy, w którym istniała wspólność majątkowa małżeńska, to tym samym wyrazili wolę wspólnego opodatkowania¹³ .

Biorąc jednak pod uwagę prorodzinny charakter metody łącznego obliczania podatku od skumulowanych dochodów małżonków wobec owdowiałych podatników, w dwóch przypadkach takie domniemanie woli jest uzasadnione.

Pierwszy przypadek dotyczy sytuacji, w której małżonkowie w poprzednich latach podatkowych korzystali z łącznego opodatkowania uzyskanych przez siebie dochodów. Dotyczy więc małżonków składających wspólne zeznania podatkowe za te lata. Skoro zatem małżonkowie przez poprzednie lata podatkowe stosowali metodę łącznego opodatkowania dochodów, można domniemywać, iż także w kolejnych latach z takiej metody chcieliby skorzystać¹⁴.

Drugi przypadek dotyczy natomiast sytuacji, w której małżonkowie w trakcie trwania roku podatkowego wystąpili z wnioskiem o zaniechanie poboru zaliczek na podatek albo ich zmniejszenie ze względu na zamierzone łączne opodatkowanie dochodów¹⁵.

Wydaje się, że można domniemywać z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością, iż w obu wskazanych wyżej przypadkach istnieje wola wspólnego opodatkowania dochodów¹⁶.

Należy jednak podkreślić, że szczególny charakter łącznego opodatkowania i jego preferencyjna rola przynosi korzyści finansowe przede wszystkim [...]