Abstrakt

Odpowiedzialność dyscyplinarna doradców podatkowych została ustanowiona w związku z powołaniem do życia samorządu tej grupy zawodowej, co nastąpiło w drodze ustawy z 5.7.1996 r. o doradztwie podatkowym¹. W artykule omówiono zasady tej odpowiedzial­ności i podstawowe problemy interpretacyjne w zakresie stosowania przepisów o niej.

Wprowadzenie

Unormowania zamieszczone w art. 64 i nast. powołanego aktu prawnego, określające podstawy oraz postępowanie w kwestii odpowiedzialności doradców podatkowych za czyny polegające na niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu obowiązków zawodowych określonych prawem oraz za czyny sprzeczne z zasadami etyki zawodowej, nawiązują pod względem ideowym do uregulowań statuujących odpowiedzialność dyscyplinarną innych korporacji zawodowych ważnych dla państwa z punktu widzenia interesu publicznego, np. adwokatów, radców prawnych, biegłych rewidentów czy lekarzy². Przewodnią ideę rozwiązań ustawowych wprowadzających ten rodzaj odpowiedzialności stanowi powierzenie rozstrzygania w sprawach dyscyplinarnych określonej grupy zawodowej organom (sądom dyscyplinarnym) złożonym z członków tej grupy, najlepiej zorientowanych w wymaganiach etycznych i profesjonalnych, jakim – ze względu na specyfikę pełnionych funkcji – powinny sprostać osoby wykonujące określony zawód³. Do niekwestionowanych należy teza, że przyznanie sądom samorządu zawodowego prawa do sprawowania wymiaru sprawiedliwości (w znaczeniu przedmiotowym)⁴ w sprawach dyscyplinarnych zmierza do zagwarantowania członkom danej korporacji zawodowej niezbędnej swobody i niezależności w związku z wykonywaniem zawodu⁵. Nieodzowne wydaje się zaakcentowanie, że koncepcja sądownictwa dyscyplinarnego, uznawana za jeden z filarów samorządności zawodowej, ma umocowanie konstytucyjne w art. 17 ust. 1 Konstytucji RP, przewidującym możliwość tworzenia samorządów zawodowych w celu reprezentowania osób wykonujących zawód zaufania publicznego oraz sprawowania pieczy nad jego należytym wykonywaniem.

Problematyka związana z ustawowymi uregulowaniami dotyczącymi trybu pociągnięcia do odpowiedzialności dyscyplinarnej członków poszczególnych grup zawodowych nie należy do najłatwiejszych. Wątpliwości interpretacyjne w tej materii są związane nie tylko z trudnością samych zagadnień czy z brakami w ich opracowaniu, lecz wynikają także, a można by nawet rzec, że przede wszystkim, z przyjętej przez ustawodawcę metody regulacji postępowań w sprawach dyscyplinarnych, która w przeważającej mierze polega na wyraźnym unormowaniu w ustawie określającej funkcjonowanie danej korporacji zawodowej jedynie podstawowych kwestii dotyczących odpowiedzialności dyscyplinarnej jej członków i odesłaniu w pozostałym zakresie do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego. Przy takim sposobie regulacji, zwłaszcza przy opatrzeniu odwołania do przepisów ustawy karnoprocesowej klauzulą odpowiedniego stosowania, jest rzeczą naturalną, że wiele zagadnień dotyczących postępowania w omawianej kategorii spraw pozostaje nieuregulowanych lub niejasnych⁶. Doprecyzowanie zagadnień związanych z trybem postępowania w sprawach dyscyplinarnych w aktach wykonawczych w odniesieniu do niektórych korporacji zawodowych, np. adwokatów czy radców prawnych, nie eliminuje całkowicie opisanych problemów. Trzeba zaznaczyć, że wykładnię przepisów regulujących materię odpowiedzialności dyscyplinarnej komplikuje dodatkowo fakt występowania licznych różnic pomiędzy unormowaniami z tego zakresu ustanowionymi dla poszczególnych grup zawodowych, nie zawsze znajdujących uzasadnienie w specyfice funkcjonowania danego środowiska, co w ostatecznym rozrachunku może sprawiać wrażenie braku spójności w ramach systemu odpowiedzialności za przewinienia natury zawodowej⁷.

Pod przedstawioną ogólną ocenę można podporządkować regulację trybu postępowania w kwestii odpowiedzialności dyscyplinarnej doradców podatkowych. Pomimo że przepisy prawa we wskazanej materii nie stanowią wzoru legislacyjnej klarowności, ich wyjaśnieniu nie poświęcono – jak dotąd – zbyt wiele miejsca w nauce prawa, w związku z czym gros problemów wyłaniających się na obszarze zastosowania tych uregulowań pozostaje nierozwiązanych. Biorąc pod uwagę rozległość tej problematyki sprawiającą, że jej całościowe omówienie nie byłoby w opracowaniu o ograniczonych ramach możliwe, niżej pragnę zająć się jedynie wybranymi zagadnieniami dotyczącymi postępowania wyjaśniającego w sprawach dyscyplinarnych doradców podatkowych.

Postępowanie wyjaśniające a postępowanie dyscyplinarne

Postępowanie wyjaśniające w sprawach dyscyplinarnych doradców podatkowych zostało uregulowane w art. 69 ustawy o doradztwie podatkowym. Z treści powołanego przepisu można wywieść, że uprawnienie do wszczęcia tego postępowania przysługuje Rzecznikowi Dyscyplinarnemu (arg. ex art. 69 ust. 3 i 4 ustawy o doradztwie podatkowym). W art. 69 ust. 2 ustawy o doradztwie podatkowym prawodawca precyzuje przedmiot postępowania wyjaśniającego, przyjmując, że obejmuje ono czynności zmierzające do wstępnego wyjaśnienia okoliczności koniecznych do ustalenia znamion czynu stanowiącego przewinienie dyscyplinarne oraz złożenie wyjaśnień przez obwinionego.

Wśród problemów powstających w związku z uregulowaniem postępowania wyjaśniającego na czoło wysuwa się kwestia układu relacji zachodzących między tym postępowaniem i postępowaniem dyscyplinarnym w sprawach doradców podatkowych. Istotę tego problemu można sprowadzić do pytania: czy postępowanie wyjaśniające jest częścią postępowania dyscyplinarnego, czy też stanowi ono ciąg czynności poprzedzających postępowanie dyscyplinarne przez sądem? Zagadnienie to nie ogranicza się bynajmniej do sfery teoretycznej, należy bowiem dostrzec, że jego wyjaśnienie ma niebagatelne znaczenie z punktu widzenia ustalenia upływu okresu przedawnienia w przypadku przewinień dyscyplinarnych. W art. [...]