Abstrakt

Przepisy Ordynacji podatkowej¹ pozwalają stronie postępowania podatkowego występować przed organami podatkowymi za pośrednictwem pełnomocnika w każdej sytuacji, gdy charakter czynności nie wymaga jej osobistego działania (art. 136 Ordynacji podatkowej). Takie uprawnienie strony stanowi wyraz ochrony procesowej majątkowych interesów podatnika.

Wstęp

Przepisy Ordynacji podatkowej² pozwalają stronie postępowania podatkowego występować przed organami podatkowymi za pośrednictwem pełnomocnika w każdej sytuacji, gdy charakter czynności nie wymaga jej osobistego działania (art. 136 OrdPU). Takie uprawnienie strony stanowi wyraz ochrony procesowej majątkowych interesów podatnika.

Pytanie, kto może występować w roli pełnomocnika strony, wydaje się bardzo istotne. Konsekwencje wystę­powania w imieniu strony osoby, która nie była do tego uprawniona są bowiem poważne. W jednym z orzeczeń NSA uznał, że wszczęcie i przeprowadzenie postępowania na skutek żądania podmiotu, który nie był uprawniony do występowania w imieniu strony, stanowiło rażące naruszenie prawa, skutkujące nieważnością postępowania³.

Zgodnie z przepisem art. 137 § 1 OrdPU pełnomocnikiem może być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Są to zatem jedyne wymogi stawiane przez przepisy prawa. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności (art. 11 KC). Nie mają natomiast zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie (art. 12 KC). Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat 13, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Zgodnie z brzmieniem art. 137 § 1 OrdPU, pełnomocnikami nie mogą być zarówno osoby fizyczne całkowicie pozbawione osobowości prawnej, jak i osoby fizyczne mające ograniczoną zdolność do czynności prawnych,. Przepis wymaga bowiem pełnej zdolności do czynności prawnych. Bez znaczenia pozostaje natomiast wykształcenie, wykonywany zawód czy kwalifikacje.

Należy jednak zauważyć, że osoby posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, lecz nieposiadające fa­chowego przygotowania, mogą występować tylko w po­stę­powaniu instancyjnym (uregulowanym w OrdPU), nie mo­gą zaś zastępować strony przed sądami administracyjnymi⁴.

Powyższa regulacja wynikająca z OrdPU wskazuje na dużą swobodę strony w wyborze osoby, która będzie skutecznie działała w jej imieniu w postępowaniu podatkowym. Nie zawsze jednak znajduje ona zastosowanie. Istnieją bowiem oprócz niej inne regulacje, które w odmienny sposób regulują to zagadnienie. W pewnych sytuacjach powoduje to ograniczenie kręgu osób mogących reprezentować stronę w postępowaniu podatkowym.

Pojęcie pełnomocnika

Pełnomocnikiem jest osoba upoważniona przez mocodawcę do działania w jego imieniu, w jego zastępstwie, mająca to pełnomocnictwo. Pełnomocnictwo oznacza prawo prowadzenia w czyimś zastępstwie pewnych spraw, reprezentowanie. Reprezentować to inaczej występować, działać w czyimś imieniu; być reprezentantem znaczy być przedstawicielem kogoś, być wyrazicielem czegoś, wyrażać coś⁵. Można zatem powiedzieć, że pełnomocnik w zakresie posiadanego umocowania jest wyrazicielem interesów swojego mocodawcy. Każda z kolei czynność pełnomocnika w postępowaniu wywołuje, w chwili jej dokonania lub zaniechania, bezpośrednie i natychmiastowe wiążące skutki dla mocodawcy.

Zgodnie z art. 137 § 2 OrdPU, pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie lub zgłoszone ustnie do protokołu. Pełnomocnictwo winno zostać złożone do akt sprawy. Organ nie może wnioskować o istnieniu lub braku umocowania na innej podstawie, niż tylko na podstawie materiału zgromadzonego w konkretnej sprawie. W orzecznictwie wskazuje się, że brak jest też podstaw do uznania, że pełnomocnictwo ustanowione we wpisie do ewidencji działalności gospodarczej jest jednocześnie pełnomocnictwem do reprezentowania podatnika w postępowaniu podatkowym. Pełnomocnictwo to stanowi umocowanie do dokonywania czynności prawnych w imieniu przedsiębiorcy w ramach zwykłego zarządu, natomiast pełnomocnictwo do reprezentowania strony w postępowaniu podat­kowym przekracza zwykły zarząd, dlatego powinno być udzielone odrębnie, lub potwierdzone w trakcie czynności postępowania⁶.

Zgodnie z art. 137 § 4 OrdPU, w zakresie nieuregulowanym w tym artykule, stosuje się przepisy prawa cywilnego, zarówno materialne, jak i procesowe.

Warto zauważyć, że udzielenie pełnomocnictwa może oznaczać nie tylko czynność postępowania, ale także czynność prawa materialnego. Należy odróżnić udzielenie pełnomocnictwa, które w zasadzie ma miejsce poza postępowaniem i jest wówczas czynnością prawa materialnego, chociaż wywołuje skutki procesowe – od wykazania tego pełnomocnictwa w postępowaniu przed organem podatkowym. Udzielenie pełnomocnictwa jest dwustronną czynnością prawną, dla swojej ważności wymaga zgody obu stron. Najczęściej strony stosunku pełnomocnictwa łączy umowa zlecenia. Umowa taka może być zawarta w dowolnej formie – pisemnej lub ustnej. W postępowaniu przed organem podatkowym nie jest zaś wymagane udokumentowanie przyjęcia pełnomocnictwa przez pełnomocnika. Sam fakt, że pełnomocnik przedkłada pełnomocnictwo i działa za stronę świadczy, że przyjął pełnomocnictwo.

Z analizy przepisów prawa cywilnego można wywieść, że ustanie pełnomocnictwa może mieć miejsce w dwóch sytuacjach: w razie śmierci strony, a także w wypadku wypowiedzenia pełnomocnictwa. Wypowiedzenie, zarówno ze strony mocodawcy, jak i pełnomocnika może nastąpić w każdym czasie. W stosunku do organu podatkowego wypowiedzenie pełnomocnictwa przez mocodawcę odnosi skutek z chwilą zawiadomienia go o tym fakcie.

Pełnomocnik w postępowaniu podatkowym

Z istoty pełnomocnictwa, oraz faktu, że pełnomocnik jest wyrazicielem interesu strony postępowania wynika dla niego szereg uprawnień i obowiązków. Artykuł 145 § 2 ­OrdPU stanowi, że jeżeli strona ustanowiła pełnomocnika, pisma doręcza się pełnomocnikowi. Zatem ustanowienie pełnomocnika zobowiązuje organ podatkowy do doręczania mu pism kierowanych do strony. Również w orzecz­nictwie wskazuje się, że doręczenie pisma podatnikowi nie jest wystarczające dla uznania, że doręczenie jest skuteczne⁷.

Analiza art. 136 OrdPU w powiązaniu ze wskazanym wyżej przepisem pozwala stwierdzić, że [...]