Abstrakt

Celem artykułu jest przybliżenie kwestii traktowania na gruncie podatku VAT bezumownego lub sprzecznego z umową korzystania z cudzej własności w świetle opinii wyrażanych przez organy podatkowe oraz najnowszego orzecznictwa sądów administracyjnych. W praktyce powyższe dotyczy takich sytuacji, jak kradzież, bezumowne korzystanie z lokalu, gruntu lub innego towaru oraz nielegalny pobór energii. W niniejszym artykule na przykładzie nielegalnego poboru energii przedstawiono argumenty wskazujące na niezasadność opodatkowania tych zjawisk podatkiem VAT.

Wprowadzenie

W praktyce obrotu gospodarczego często występują sytuacje, w których dochodzi do niezgodnego z umową lub bezumownego korzystania z cudzej własności. Z przypadkami takimi mamy do czynienia przykładowo w sytuacji, gdy po rozwiązaniu umowy najmu dotychczasowy najemca nadal, bez zgody właściciela, korzysta z przedmiotu najmu. Podobnym przypadkiem jest również tzw. nielegalny pobór energii elektrycznej (dalej: npee), gdy nieuczciwi odbiorcy dokonują bezprawnego podłączenia do instalacji rozprowadzającej energię lub też modyfikacji w układzie pomiarowo--rozliczeniowym, wskutek czego usiłują bezpłatnie pobierać energię elektryczną (analogicznym przypadkiem jest nielegalny pobór gazu czy też niezgodne z prawem podłączanie się do sieci telekomunikacyjnej). Mając na uwadze naturę takich czynów, można przyrównać je do zjawiska kradzieży bądź usiłowania kradzieży lub też naruszenia miru domowego w odniesieniu do bezumownego korzystania z cudzej nieruchomości. Wątpliwości dotyczące opodatkowania powyżej opisanych sytuacji podatkiem VAT pojawiają się w sytuacji, w której dochodzi do jakiejkolwiek płatności związanej z nielegalnym korzystaniem z cudzej własności. Umowy najmu dość często przewidują bowiem kary umowne za bezumowne korzystanie. Natomiast zakłady energetyczne uprawnione są do pobierania opłat z tytułu npee¹. W związku z powyższym organy podatkowe wskazują na konieczność opodatkowania sytuacji bezumownego korzystania z rzeczy czy też npee podatkiem VAT. Zdaniem autorów takie stanowisko jest błędne i nie znajduje oparcia w obowiązujących przepisach, co potwierdza utrwalona już obecnie linia orzecznictwa sądów administracyjnych.

Dotychczasowa praktyka organów podatkowych

Na gruncie obowiązującej przed 1.5.2004 r.² ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym utrwalił się pogląd, że zjawiska, w których mamy do czynienia z wypłatą kary w związku z niezgodnym z umową lub bezumownym korzystaniem z cudzej własności (w tym z npee), pozostaje poza zakresem opodatkowania VAT. Takie stanowisko znajdowało również potwierdzenie w opiniach wyrażanych przez organy podatkowe. W związku z wejściem w życie z dniem przystąpienia Polski do Unii Europejskiej nowej ustawy o podatku od towarów i usług³ (dalej: VATU), Minister Finansów wydał 30.12.2004 r. interpretację⁴, w której stwierdził że npee ma charakter odpłatnej dostawy towarów w rozumieniu przepisów o VAT, a zatem podlega opodatkowaniu tym podatkiem. Kierując się powyższą interpretacją, również organy podatkowe (urzędy i izby skarbowe) jednomyślnie zaczęły przyjmować, że npee podlega opodatkowaniu VAT. W praktyce pojawiały się również interpretacje, w których organy podatkowe wyrażały opinie, że w przypadku bezumownego korzystania z gruntów/lokali kara umowna stanowi w istocie wynagrodzenie, a co za tym idzie stanowi czynność podlegającą opodatkowaniu VAT⁵.

W trakcie ostatnich 2 lat wydanych zostało przez wojewódzkie sądy administracyjne już kilka wyroków wska­zujących na brak opodatkowania npee podatkiem VAT⁶. Można zaobserwować także pewne zmiany w stanowiskach wyrażanych przez organy podatkowe w odniesieniu do bezumownego korzystania z rzeczy⁷.

Brak czynności podlegającej opodatkowaniu VAT

Zgodnie z art. 5 VATU opodatkowaniu tym podatkiem podlega odpłatna dostawa towarów oraz odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Zdaniem autorów czynności polegające na bezumownym lub sprzecznym z umową korzystaniu z cudzej własności nie stanowią ani odpłatnej dostawy towarów, ani odpłatnego świadczenia usług.

Brak więzi prawnej

Zgodnie z ustawą o VAT przez odpłatną dostawę towarów należy rozumieć przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Przez świadczenie usług ustawa rozumie natomiast każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów. Zarówno w przypadku dostawy towarów, jak i świadczenia usług niezbędne jest zatem istnienie pomiędzy dostawcą (usługodawcą) a odbiorcą (usługobiorcą) określonej więzi prawnej, na podstawie której strony współdziałają zmie­rzając wspólnie do osiągnięcia zamierzonego celu.

Należy zauważyć, że w przypadku bezumownego lub sprzecznego z umową korzystania z cudzej własności [...]