Abstrakt

W pewnych sytuacjach brak uzasadnienia, czy też jego pozorność uniemożliwią weryfikacje rozstrzygnięcia organu I instancji i mogą stanowić podstawę uchylenia decyzji w toku postępowania instancyjnego bądź przez sąd administracyjny. Może to nastąpić zarówno w przypadku decyzji określającej bądź ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego jak również decyzji o zabezpieczeniu, czy też wydanej w następstwie oszacowania podstawy opodatkowania.

Wprowadzenie

Obligatoryjnym elementem każdej decyzji podatkowej o szczególnie istotnym dla podatnika znaczeniu jest uzasadnienie decyzji. Jest ono nie tylko konkretyzacją zasady przekonywania, ale ma istotne znaczenie dla strony postępowania. Obserwacja praktyki stosowania prawa przez organy podatkowe wskazuje, iż decyzje organów podatkowych często dotknięte są nieprawidłowościami w tym zakresie. W pewnych sytuacjach brak uzasadnienia, czy też jego pozorność uniemożliwią weryfikacje rozstrzygnięcia organu I instancji i mogą stanowić podstawę uchylenia decyzji w toku postępowania instancyjnego bądź przez sąd administracyjny. Może to nastąpić zarówno w przypadku decyzji określającej bądź ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego jak również decyzji o zabezpieczeniu, czy też wydanej w następstwie oszacowania podstawy opodatkowania.

Uzasadnienie decyzji podatkowej jako istotny przejaw realizacji zasady przekonywania

Zawartą w art. 124 Ordynacji podatkowej¹ zasadę przekonywania należy analizować w dwóch aspektach. Pierwszy z nich wynika już z samego literalnego brzmienia przepisu, zgodnie z którym organy podatkowe powinny wyjaśnić stronie zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwianiu sprawy aby w miarę możliwości doprowadzić do dobrowolnego wykonania przez stronę decyzji bez stosowania środków przymusu. Drugi związany jest ze stworzeniem stronie, o której prawach i obowiązkach orzeka się w toku postępowania, płaszczyzny umożliwiającej ocenę zasadności przeprowadzonego przez organ postępowania i prawidłowości podjętego rozstrzygnięcia w sprawie. Jest to niezbędne dla obrony przez nią swoich praw.

W literaturze przedmiotu wskazuje się, iż zasada ta powinna być realizowana we wszystkich fazach postępowania - wszędzie tam gdzie organ podatkowy ma kontakt ze stroną tego postępowania², innymi słowy podczas stykania się ze stronami w toku postępowania, przy prowadzeniu sprawy, rozpatrywaniu dowodów³. Przykładowo jeśli organ nie dopuszcza dowodu wnioskowanego przez stronę powinien takie rozstrzygnięcie odpowiednio umotywować. Natomiast szczególnym przejawem analizowanej zasady służącym zapewnieniu stronie możliwości obrony jej praw jest przepis art. 210 § 4 OrdPU dotyczący obligatoryjnego elementu każdej decyzji podatkowej jakim jest uzasadnienie.

Ponadto ciężar dowodu spoczywa na organach podatkowych⁴, a zatem w uzasadnieniu decyzji organ podatkowy musi wykazać udowodnienie okoliczności pozwalających mu podważyć domniemanie prawdziwości deklaracji i oświadczeń podatnika⁵.

Organ może odstąpić od uzasadnienia decyzji, gdy uwzględnia ona w całości żądanie strony. Nie dotyczy to jednak decyzji wydanej na skutek odwołania bądź na podstawie, której przyznano ulgę w zapłacie podatku (art. 210 § 5 ORDPU).

Tym samym, zarówno decyzje nakładające obowiązki np. określające zobowiązanie podatkowe w kwocie innej niż zadeklarowana przez podatnika jak również dotyczące sposobu załatwienia sprawy z wniosku podatnika np. o rozłożenie na raty, odroczenie terminu płatności podatku, czy też umorzenie zaległości podatkowej powinny zawierać uzasadnienie. Szczególnie istotnego znaczenia nabiera ono gdy z decyzji wynikają dla podatnika niekorzystne konsekwencje prawne, (określono zobowiązanie podatkowe w kwocie wyższej niż wynikająca z deklaracji, negatywnie załatwiono wniosek o rozłożenie zobowiązania podatkowego na raty). W takiej sytuacji uzasadnienie pozwala ocenić poprawność rozumowania organu i podjąć decyzję, co do wniesienia środka zaskarżenia. Znaczenie prawidłowego realizowania tego obowiązku w kontekście procesowych gwarancji dla strony postępowania akcentowane jest także w orzecznictwie. Mianowicie wskazuje się, iż jednym z istotnych czynników wpływających na umocnienie praworządności w administracji jest obowiązek organów należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, którymi kierowały się te organy w toku załatwiania spraw. Motywy te powinny znaleźć swój [...]