Abstrakt
Zarówno w postępowaniu podatkowym, jak i w kontroli podatkowej często istotnym źródłem informacji w zakresie stanu faktycznego sprawy jest sam podatnik, czyli strona postępowania. W toku postępowania informacje te mogą być przekazywane między innymi w drodze przesłuchania bądź wyjaśnień. W artykule omówiono obie instytucje służące uzyskaniu informacji od podatnika, w szczególności w postępowaniu w sprawie dochodów nieujawnionych.
Przesłuchanie strony
Aktualnie jedyną ustawową przesłanką zastosowania środka dowodowego w postaci przesłuchania strony jest wyrażenie przez nią zgody na taką czynność. Nowe brzmienie art. 199 Ordynacji podatkowej nie zawiera już regulacji wskazującej, że z przesłuchania strony można skorzystać dopiero po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub gdy z powodu ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.
Dowód z przesłuchania strony nie jest już zatem dowodem posiłkowym, który można dopuścić jedynie w ściśle określonych sytuacjach, co pozwala na jego bardziej efektywne stosowanie. Zamiarem ustawodawcy było elastyczne korzystanie z tego środka dowodowego, możliwe w każdym stadium postępowania. Wiarygodne wyjaśnienie przez stronę istotnych okoliczności sprawy miało uprościć, przyspieszyć i zmniejszyć koszty postępowania dowodowego1.
Wyjaśnienia strony
Obowiązek udzielania wyjaśnień zawarto m.in. w art. 155 § 1 OrdPU oraz w art. 287 § 3 OrdPU. Ponadto, o składaniu wyjaśnień przez podatnika traktują art. 190 § 2, art. 274 § 1, art. 274a § 1 i 2 oraz art. 291 § 1 OrdPU.
Zgodnie z treścią art. 155 § 1 OrdPU, organ podatkowy może wezwać stronę lub inne osoby do złożenia wyjaśnień, zeznań lub dokonania określonej czynności osobiście, przez pełnomocnika lub na piśmie, jeżeli jest to niezbędne dla wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy. Wskazany przepis stanowi podstawę do nałożenia obowiązku wzięcia udziału w innych czynnościach procesowych oraz dokonania innych czynności, które nie zostały wprost wymienione w przepisach OrdPU, a których wykonanie jest w ocenie organu konieczne dla załatwienia sprawy2. Z kolei w myśl postanowień art. 287 § 3 OrdPU, kontrolowany ma obowiązek w wyznaczonym terminie udzielać wszelkich wyjaśnień dotyczących przedmiotu kontroli, dostarczać kontrolującemu żądane dokumenty. Jak się wydaje, celem powołanego przepisu jest usprawnienie przeprowadzania kontroli oraz wyraźne wyposażenie kontrolujących w uprawnienie do żądania wyjaśnień oraz dokumentów związanych z przedmiotem kontroli.
Zgodnie z podstawową regułą wykładni językowej tym samym zwrotom nie należy nadawać różnych znaczeń. Dlatego też niezależnie od tego, czy z wyjaśnieniami mamy do czynienia w trybie postępowania podatkowego, czynności sprawdzających, czy też kontroli podatkowej zasadniczo zwrot ten oznacza to samo.
Zarówno w doktrynie, jak również w orzecznictwie NSA znaczenie dowodowe wyjaśnień strony jest dyskusyjne. Zdaniem zdecydowanej większości Autorów, wyjaśnienia należy odróżnić od przesłuchania strony. Te pierwsze nie są bowiem[...]