Abstrakt

Instytucja stwierdzenia nieważności decyzji w prawie podatkowym jest stosowana niewłaściwie. Nie uwzględnia bowiem tego, że samodzielnym kryterium rażącego naruszenia prawa powinna być rozbieżność między prawidłową a wymierzoną wysokością zobowiązania. Pozwala to na tolerowanie nawet bardzo odbiegających od prawidłowych, błędnych wymiarów organów podatkowych, jeżeli tylko poprawnie przeprowadzono postępowanie podatkowe.

Znaczenie instytucji

W postępowaniu podatkowym obowiązuje domniemanie ważności i prawidłowości decyzji. Domniemania te mogą być obalone tylko w trybie przewidzianym przepisami prawa i przez uprawniony do tego organ¹. Służy temu instytucja stwierdzenia nieważności decyzji². W prawie podatkowym jest ona stosowana niewłaściwie. Nie uwzględnia bowiem tego, że samodzielnym kryterium rażącego naruszenia prawa powinna być rozbieżność między prawidłową a wymierzoną wysokością zobowiązania. Pozwala to na tolerowanie nawet bardzo odbiegających od prawidłowych, błędnych wymiarów organów podatkowych, jeżeli tylko poprawnie przeprowadzono postępowanie podatkowe. Tymczasem to właśnie wysokość zobowiązania, jako syntetyczny rezultat subsumcji stanu faktycznego do obowiązującego prawa, powinien być w pierwszym rzędzie badany z tego punktu widzenia (rażącego naruszenia prawa). Wysokość należności jest bowiem miernikiem obowiązku podatkowego, czyli materialnego stosunku prawnopodatkowego, leżącego u podstaw wymiaru w decyzji podatkowej. A kryterium rażącego naruszenia prawa, odnosić należy bezpośrednio właśnie do treści decyzji. Naruszenie prawa ma bowiem miejsce wtedy gdy zachodzi rozbieżność między rozstrzygnięciem zawartym w decyzji a treścią przepisu prawa.

Postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji są dość częste mimo ich nadzwyczajnego charakteru. Przyczyn częstego wykorzystywania tej instytucji jest wiele. Należą do nich: uchybienie terminowi do wniesienia odwołania i niemożność jego przywrócenia, świadome zaniechanie wniesienia odwołania z powodu przeświadczenia o nieskuteczności albo z powodu złej informacji, czy wreszcie generalna obawa przed sporem z organem podatkowym. Najbardziej dotkliwe dla podatnika są te przypadki, gdy uchybia on terminowi z powodu przeświadczenia o nieskuteczności odwołania, a następnie dochodzi do niego wiadomość o prawidłowości jego własnych ustaleń. Masowo tego rodzaju sytuacji można się spodziewać przy kształtowaniu się wykładni w sprawach nowej ustawy o podatku od towarów i usług. Jak na to wskazują choćby doświadczenia z ustawą z 1993 r., ostatecznie ukształtowane orzecznictwo pojawia się dopiero po dłuższym okresie stosowania nowego prawa. Dlatego prawidłowe stosowanie stwierdzenia nieważności decyzji, które może uchronić podatników przed skutkami niejasności prawa, nabiera obecnie szczególnej aktualności.

Analiza tego problemu wymaga zaprezentowania: ogólnych zasad stwierdzania nieważności decyzji, ustalenia czy postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji z powodu rażącego naruszenia prawa powinno obejmować kontrolę wymiaru zobowiązania, analizy czy każda rozbieżność między wymiarem prawidłowym a nieprawidłowym jest rażącym naruszeniem prawa podatkowego, wskazania rozwiązań, które sprzyjają ograniczeniu stosowania instytucji stwierdzenia nieważności decyzji.

Przesłanki stwierdzenia nieważności decyzji

Tworzenie ordynacji podatkowej polegało w znacznej części na tym, że ustawa o zobowiązaniach podatkowych została „sklejona” z KPA bez dokonania dostatecznie głębokich zmian merytorycznych w przejmowanej przez OrdPU procedurze „ogólnoadministracyjnej”. Również przesłanki stwierdzenia nieważności decyzji zostały [...]