Abstrakt

W artykule omówiono podatkowe aspekty darowizn oraz innych nieodpłatnych świadczeń występujących w obrocie gospodarczym.

Wstęp

Instytucja darowizny pojawia się w regulacjach podatku dochodowego od osób prawnych, podatku dochodowego od osób fizycznych, podatku od towarów i usług, a przede wszystkim podatku od spadków i darowizn. Przy omawianiu skutków, jakie wywołuje ona w prawie podatkowym rozważania koncentrują się zwykle na dwóch kwestiach: ulgach i odliczeniach w podatku dochodowym albo różnych aspektach opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn. Jednak świadczenia pod tytułem darmym pojawiają się w wielu transakcjach gospodarczych, dlatego też niezbędne wydaje się porównanie darowizny z innymi przysporzeniami i analiza tych relacji na gruncie prawa podatkowego. Można jej dokonać według kryterium podmiotowego lub przedmiotowego.

Darowizna w prawie cywilnym

Pojęcie darowizny, jakim posługuje się prawo podatkowe obejmuje umowę cywilnoprawną uregulowaną w KC. Tak więc dla oceny skutków podatkowych tej umowy należy przede wszystkim poznać jej cywilnoprawny charakter.

Darowizna jest umową, a więc do jej zawarcia niezbędne jest zgodnie oświadczenie woli przez darczyńcę i obdarowanego. Podstawowym warunkiem darowizny jest świadczenie na rzecz obdarowanego kosztem majątku darczyńcy.Świadczenie takie może polegać zarówno na działaniu, jak i na zaniechaniu działania np. na zaniechaniu dochodzenia swojej wierzytelności wobec dłużnika. Dokonanie darowizny kosztem majątku darczyńcy oznacza bowiem wyłączenie możliwości powiększenia stanu majątkowego darczyńcy. Konstrukcja ta oznacza, że z pojęcia darowizny wyłączono nieodpłatne świadczenie usług. Podkreślił to NSA w wyroku z 21.9.1995 r. (SA/Sz 1344/95): „Umówione z góry zobowiązanie podatnika do nieodpłatnego wykonania czynności wchodzących w zakres prowadzonej działalności gospodarczej kwalifikuje się jako umowa zlecenia usług w rozumieniu art. 750 KC. Tego rodzaju umowa nie stanowi darowizny w rozumieniu art. 888 KC, tym samym nie było podstaw z art. 26 ust. 1 pkt 1 PDOPrU do dokonania odliczenia od dochodu”.

Istotną cechą darowizny jest jej bezpłatny charakter. Nieodpłatność oznacza, że darczyńca nie może uzyskać jakiegokolwiek ekwiwalentu ani w chwili dokonywania darowizny, ani też w przyszłości. To także bardzo istotna cecha, która pozwala na odróżnienie darowizny od innych czynności prawnych.

Inną, mającą znaczenie, cechą umowy darowizny jest spoczywający na obdarowanym obowiązek dostarczenia darczyńcy środków utrzymania, gdy ten popadnie w niedostatek - w zakresie określonym przepisami KC. Inne umowy mające za przedmiot nieodpłatne przysporzenia nie dają takiej możliwości stronom umowy. Podobnie jest z odwołaniem umowy. Taka możliwość przewidziana jest tylko dla darowizny (w wypadkach określonych w KC).

Ważność umowy darowizny uzależniona jest od spełnienia warunków określonych w KC. Należy do nich m.in. forma aktu notarialnego lub w jej braku - przyjęcie darowizny przez obdarowanego. Tymczasem organy podatkowe w wielu przypadkach badają [...]