Abstrakt

Zgodnie z generalną zasadą wyrażoną w art. 12 ust. 1 PDOFizU wszelkie świadczenia wypłacane lub udostępniane w formie rzeczowej przez pracodawcę swoim pracownikom stanowią ich przychód ze stosunku pracy opodatkowany na zasadach ogólnych. Obliczenia i poboru tego podatku (w formie zaliczek miesięcznych), jak również składek na ubezpieczenie społeczne w pierwszej kolejności dokonuje pełniący rolę płatnika tych należności, pracodawca. Tak więc to on właśnie ustala podstawę naliczania podatku i składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne przy uwzględnieniu wielu przepisów, powodujących modyfikację zasady generalnej, a więc wyłączających z opodatkowania i/lub wymiaru składek pewne rodzaje świadczeń. Poniżej prezentujemy wybrane aspekty wynagradzania pracowników, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu poszczególnych świadczeń na wysokość deklarowanej przez nich podstawy opodatkowania i naliczania składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne.

1. Przychody z pracy - pojęcie ogólne

Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (w dalszej części opracowania zwanej PDOFizU) przychodami są, co do zasady, otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Przepis ten ulega uszczegółowieniu w zakresie pojęcia przychodów ze stosunku pracy lub stosunków pokrewnych, którymi są wszelkie wypłaty pieniężne oraz inne świadczenia, a także ich ekwiwalenty, które otrzymuje pracownik w związku z pozostawaniem w stosunku pracy lub jednym ze stosunków pokrewnych, bez względu na źródło ich finansowania (art. 12 ust. 1 PDOFizU). Tak więc nie jest istotne, czy pracodawca pokrywa wypłatę należnych ze stosunku pracy świadczeń bezpośrednio ze środków własnych, czy też ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, funduszy specjalnych tworzonych zgodnie z odrębnymi ustawami, środków z zysku do podziału lub innych źródeł, którymi mogą być np. środki pieniężne lub świadczenia w naturze otrzymane od sponsorów. W pewnych sytuacjach środki te mogą być również przekazane pracownikowi przez inny niż jego pracodawca podmiot jednakże wyłącznie za wyraźnym poleceniem tego pracodawcy.

Artykuł 12 stanowi lex specialis w stosunku do art. 11 PDOFizU. Jednakże klasyfikowanie przychodów ze stosunku pracy i stosunków pokrewnych jedynie w oparciu o art. 12 ustawy nie zawsze jest wystarczające. W niektórych sytuacjach, gdy nie można ustalić wartości określonych świadczeń w naturze, konieczne jest zastosowanie reguł ogólnych zawartych w art. 11.

Przychodami ze stosunku pracy lub stosunków pokrewnych są w szczególności:

• wynagrodzenia zasadnicze (uposażenie),
• wynagrodzenia za godziny nadliczbowe,
• różnego rodzaju dodatki,
• nagrody,
• ekwiwalenty za niewykorzystany urlop,
• świadczenia w naturze lub inne nieodpłatne lub częściowo odpłatne świadczenia.

Ponadto ustawodawca zastrzegł, że przychodami ze stosunku pracy i stosunków pokrewnych są również wszelkie inne otrzymane przez pracowników kwoty bez względu na to, czy ich wysokość została z góry ustalona, czy też nie, a więc m.in.:

• wynagrodzenie za pierwsze 33 dni choroby w ciągu roku podatkowego,
• wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego i tzw. urlopów okolicznościowych,
• zwrot kosztów poniesionych przez pracownika w związku z dokształcaniem się lub kształceniem na studiach podyplomowych,
• odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedzenia,
• odszkodowania wypłacone na podstawie przepisów o zakazie konkurencji za powstrzymanie się od działań konkurencyjnych w trakcie trwania stosunku pracy, jak i po jego ustaniu,
• odprawy pieniężne za grupowe zwolnienia z pracy,
• dopłaty do imiennych biletów komunikacji zbiorowej,
• różnego rodzaju inne dopłaty i zapomogi przyznawane przez pracodawcę,
• odprawa emerytalna,
• świadczenia otrzymywane przez emerytów i rencistów od zakładów pracy, z tytułu poprzednio łączącego ich z nim stosunku służbowego, stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy oraz od związków zawodowych.

Zgodnie z art. 18 ust. 1 w powiązaniu z art. 4 pkt 9 ustawyz 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) podstawą naliczenia składek na ubezpieczenia społeczne pracowników jest przychód ze stosunku pracy w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Przypadki wyłączenia pewnych typów przychodów ze stosunku pracy z podstawy ZUS będziemy w niniejszym opracowaniu sygnalizować.

2. Świadczenia kwalifikowane jako przychody ze stosunku pracy

Poniżej omawiamy wybrane rodzaje świadczeń, które w świetle uregulowań PDOFizU kwalifikowane są jako przychody ze stosunku pracy.