Abstrakt

Artykuł jest kontynuacją tematyki odpowiedzialności karnej skarbowej doradców podatkowych. Autorka obszernie omawia problem winy sprawcy w zakresie czynu zabronionego przez Kodeks karny skarbowy, a także konieczność jej udowodnienia przez organ prowadzący postępowanie.

Wprowadzenie

W artykule opublikowanym w numerze 1/2002 Monitora Podatkowego, Pan Paweł Tatarczak, przedstawił Czytelnikom podstawowe zasady odpowiedzialności karnej skarbowej osób fizycznych i prawnych usługowo prowadzących księgi rachunkowe podmiotów gospodarczych oraz wykonujących obowiązki zlecone umownie przez te podmioty w zakresie rozliczeń podatkowych. Autor skoncentrował się jednak na stronie przedmiotowej czynu zabronionego przez Kodeks karny skarbowy¹ oraz wskazaniu możliwej podstawy prawnej odpowiedzialności podmiotów, o których mowa powyżej, jako sprawców tych czynów. Ja natomiast chciałabym przybliżyć kwestie związane z podstawowymi elementami, od których zależy powstanie odpowiedzialności karnej skarbowej po stronie konkretnej osoby, a mianowicie: winą sprawcy w zakresie czynu zabronionego przez ustawę karną skarbową oraz koniecznością udowodnienia sprawcy, przez organ prowadzący postępowanie, popełnienia czynu zabronionego w sposób umyślny, a tylko wyjątkowo nieumyślnie.

Artykuł ten oczywiście sygnalizuje tylko podstawowe kwestie związane ze wskazanymi wyżej pojęciami i sytuacjami, bez prezentowania ich szczegółowej analizy, ma bowiem na celu jedynie uwypuklenie faktu, który często umyka organom prowadzącym postępowanie karne skarbowe i którego świadomości nie mają osoby, w stosunku do których stawiane są zarzuty popełnienia czynów zabronionych przez KKS - a mianowicie, iż nie zawsze to, że nastąpiło naruszenie przepisów prawa np. podatkowego oznacza, iż popełnione zostało jednocześnie przestępstwo lub wykroczenie skarbowe i konkretna osoba może i powinna być pociągnięta do odpowiedzialności karnej skarbowej. W praktyce niestety najczęściej pomiędzy np. powstaniem zaległości podatkowej i popełnieniem przestępstwa/wykroczenia skarbowego stawiany jest znak równości - z czym również jako ex sędzia orzekający w sprawach karnych nie mogę się zgodzić.

Wina jako warunek odpowiedzialności karnej skarbowej

Zgodnie z art. 1 KKS odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe lub odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe podlega ten, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. W art. 1 § 3 KKS ustanowiono jednak zasadę uzależnienia odpowiedzialności karnej skarbowej osoby, która swoim zachowaniem wypełnia znamiona przedmiotowe czynu zabronionego od tego czy można tej osobie przypisać winę w zakresie jego popełnienia. Przepis ten stanowi bowiem, iż „nie popełnia jednak przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu”.

Konsekwencją przyjęcia jako podstawy odpowiedzialności istnienia po stronie sprawcy czynu zabronionego, winy w zakresie popełnienia tego czynu, jest obowiązywanie również w postępowaniu w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe zasady domniemania niewinności osoby oskarżonej o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, aż do czasu skazania jej prawomocnym wyrokiem sądu stwierdzającym winę oraz zakazu tłumaczenia niemożliwych do wyjaśnienia wątpliwości na niekorzyść oskarżonego (zasada in dubio pro reo). Opisane wyżej zasady zawarte w art. 5 Kodeksu postępowania karnego, stosowanym w postępowaniu w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe na podstawie art. 113 KKS, stanowią realizację zasady zawartej w art. 42 ust. 3 Konstytucji RP, który stanowi, iż „Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu”. Procesowe od zwierciedlenie zasady domniemania nie win ności zawarte jest natomiast w art. 74 KPK (stoso wanym w postępowaniu w sprawach o prze stęp stwa/wykroczenia skarbowe na podstawie art. 113 KKS), w którym to przepisie została wyraźnie sformułowana dyrektywa stwierdzająca, że oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności ani też dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.

Należy więc wyraźnie stwierdzić, iż w postępowaniu w sprawach o przestępstwa/wykroczenia skarbowe obowiązują inne zasady niż np. w postępowaniu podatkowym - to organ prowadzący postępowanie musi udowodnić winę oskarżonego, a nie oskarżony swoją niewinność.

W KKS wyraźnie wyeksponowano zasadę winy z tym, że (podobnie jak Kodeks karny z 1997 r.) nie posługuje się już pojęciami winy umyślnej oraz nieumyślnej. Umyślność i nieumyślność stanowią obecnie znamiona strony podmiotowej czynu zabronionego i decydują o karalności i karygodności czynu. Oddzielenie winy od strony podmiotowej czynu (umyślność/nieumyślność) działania sprawcy, poprzez wprowadzenie odrębnego przepisu wymagającego przypisanie winy, powinno dodatkowo wymuszać [...]