Abstrakt
Od 1.10.2002 r. obowiązuje nowa ustawa z 27.7.2002 r. - Prawo dewizowe. W artykule zostały przedstawione najistotniejsze zmiany wynikające z tej ustawy.
Wprowadzenie
1. Polskie prawo dewizowe po II wojnie światowej podlegało procesom kolejnych przemian, które wynikały początkowo przede wszystkim z usytuowania Polski w ramach tzw. obozu socjalistycznego, a następnie z faktu, iż po rozpadzie tego systemu właśnie Polska starała się szybko rozszerzać kontakty gospodarcze i pozagospodarcze z państwami demokratycznymi, funkcjonującymi od lat w warunkach gospodarki rynkowej. Dlatego też polskie prawo dewizowe - nawet w okresie gospodarki centralnie sterowanej - było bardziej liberalne niż w pozostałych państwach socjalistycznych. Tym samym proces liberalizacji tego prawa i dostosowywania go do wymagań współczesności powinien przebiegać w Rzeczypospolitej Polskiej szybciej i sprawniej niż w innych państwach środkowowschodniej Europy. Kolejne nowelizacje ustawodawstwa dewizowego, a zwłaszcza począwszy od 1989 r.1 były podejmowane z uzasadnieniem, że mają zliberalizować ograniczenia dewizowe, dostosować treść prawa dewizowego do wymagań gospodarki rynkowej i ułatwić Polsce wejście do struktur Unii Europejskiej.
Wszystkie kolejno wprowadzane zmiany miały jednak najczęściej charakter wycinkowy, a nie kompleksowy. Polegały na porządkowaniu, „poprawianiu” i doskonaleniu już obowiązujących przepisów oraz na usuwaniu tych ustawowych ograniczeń, które faktycznie nie obowiązywały lub były poważnie złagodzone w drodze zezwoleń ogólnych. Przybierało to postać nadawania rangi ustawowej rozwiązaniom zawartym w tych zezwoleniach.
Kolejne zmiany i nowelizacje ustaw dewizowych spowodowały, iż polskie prawo dewizowe w okresie powojennym przeszło drogę od ogólnej zasady, iż w ramach tego działu prawa wszystko jest zabronione, o ile nie zostało udzielone zezwolenie2, poprzez założenie, że czynności obrotu dewizowego są wprawdzie dozwolone, ale wymagają zezwolenia - z wyjątkiem tych czynności, które imiennie zostały wskazane w ustawie dewizowej, aż po konstrukcję, że obrót dewizowy jest dozwolony, a zezwolenie dewizowe jest konieczne jedynie na ściśle wskazane w samej ustawie czynności.
Ustawowa realizacja ogólnej, dającej się zauważyć linii przeobrażeń prawa dewizowego, wywoływała jednak wiele niekonsekwencji, wątpliwości, a nawet zamieszczania w ustawie rozwiązań błędnych, nielogicznych i oczywiście szkodliwych nie tylko dla poszczególnych podmiotów - uczestników obrotu dewizowego, ale i całej gospodarki. Do takich należy np. obowiązujący w ustawach z 1983 r. i 1989 r. obowiązek odsprzedaży walut obcych3, czy tzw. „regulacje nadzwyczajne” w ustawie z 1998 r.4.
Obowiązująca do końca września 2002 r. ustawa dewizowa z 1998 r. także nie była wolna od wskazanych wad. Zakładano wprawdzie, iż zreformowane prawo dewizowe miało dostosować polską regulację obrotu dewizowego do nowoczesnej gospodarki rynkowej i zmienionej sytuacji wynikającej z członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz z przyszłej integracji z Unią Europejską. Założenie to powinno było przesądzać o zmianie charakteru prawa dewizowego, polegającej na ograniczaniu zakresu reglamentacji dewizowej na rzecz przepisów regulujących tryb dokonywania obrotu dewizowego. W obowiązującej do końca września 2002 r. ustawie tendencja taka nie była jednak w pełni realizowana.
2. Zmianę charakteru prawa dewizowego z reglamentacyjnego na regulacyjny można wyraźnie zaobserwować w nowej ustawie, która weszła w życie 1.10.2002 r.5 Zniknęły z ustawy niektóre [...]