Abstrakt

Uwagi wprowadzające

Regulacja hipotecznego zabezpieczenia zobowiązań podatkowych przeszła znamienną ewolucję. Ustawa o zobowiązaniach podatkowych przewidywała w pełni tajną hipotekę ustawową ¹. Ujawnienie jej w księdze wieczystej zależało tylko od woli organów podatkowych i nie miało żadnego wpływu na jej byt. Ta godząca w bezpieczeństwo obrotu prawnego hipoteka nie miała jednak w praktyce większego znaczenia z uwagi na to, że przysługiwała tylko Skarbowi Państwa i tylko z tytułu zobowiązań podatkowych, które powstawały wskutek doręczenia decyzji ustalającej ich wysokość ². Sądy przeciwstawiły się też próbom stosowania jej jako środka zabezpieczenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ³.

Jednocześnie możliwe było uzyskanie przez organy podatkowe wpisu hipoteki przymusowej jako zabezpieczenia zobowiązań podatkowych na podstawie przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji ⁴.

W pierwotnym brzmieniu przepisów ordynacji podatkowej nadal utrzymano ustawowy charakter hipoteki ⁵. Hipoteka ta nie była już jednak tajna. Organy podatkowe były obowiązane, pod rygorem wygaśnięcia hipoteki, złożyć wniosek o wpis hipoteki do księgi wieczystej w terminie miesiąca od dnia jej powstania ⁶. Do czasu ujawnienia hipoteki ustawowej w księdze wieczystej osoba, chcąca nabyć potencjalny przedmiot hipoteki ustawowej, mogła uzyskać od organu podatkowego zaświadczenie o wysokości nieujawnionych hipotek ustawowych ⁷.

O ile pod rządami ustawy o zobowiązaniach podatkowych powstanie hipoteki ustawowej było rzadkością, o tyle w wypadku ordynacji podatkowej sytuacja diametralnie się zmieniła. Każda decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego, określająca wysokość zaległości podatkowej oraz decyzja o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta powodowała powstanie hipoteki ustawowej ⁸.

Ustawa z 11.4.2001 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw ⁹ zmieniła charakter hipoteki zabezpieczającej zobowiązania podatkowe - z ustawowej na przymusową. Regulacja problematyki hipoteki w ordynacji podatkowej nie uległa przy tym radykalnej zmianie ¹⁰.

Podstawy prawne hipoteki przymusowej zabezpieczającej zobowiązania podatkowe

Hipoteka przymusowa uregulowana w ordynacji podatkowej stanowi tylko jeden z rodzajów hipoteki w ogólności. W związku z tym przepisy ordynacji podatkowej należy traktować jako lex specialis wobec przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece ¹¹. Powyższego poglądu nie może podważyć nawet ta okoliczność, że do ordynacji podatkowej przepisano dosłownie treść niektórych przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Jednak ewentualna próba stosowania do hipoteki - którą będziemy dalej nazywali hipoteką podatkową - wyłącznie przepisów ordynacji podatkowej prowadziłoby do stwierdzenia istotnych luk w regulacji prawnej, które można byłoby wypełnić przepisami ustawy o księgach wieczystych i hipotece ¹².

Zwrócić trzeba uwagę na to, że ustanowienie hipoteki przymusowej umożliwia także ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Do czasu wejścia w życie nowelizacji ordynacji podatkowej, zmieniającej charakter hipoteki zabezpieczającej zobowiązania podatkowe z ustawowej na przymusową nie było wątpliwości co do odrębności tych dwóch instytucji.

Współcześnie możliwość uzyskania wpisu hipoteki przymusowej na podstawie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji istnieje wtedy, gdy nie ma możliwości uzyskania wpisu hipoteki przymusowej na podstawie ordynacji podatkowej. Przykładowo, gdyby organ podatkowy dokonywał [...]