ADR. Arbitraż i Mediacja
nr 3/2022
Alternatywne metody rozwiązywania sporów jako trzecie rozwiązanie oparte na synergii
sędzia i wiceprezes Sądu Okręgowego w Bydgoszczy, doktor nauk prawnych, wykładowca Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury w Krakowie, ORCID: 0000-0002-5084-088X
Abstrakt
Abstract
Considerations undertaken in this study present solutions based on an agreement and cooperation as an alternative to arbitrary administration of justice. The purpose of this article is to promote principles that can contribute to the wider use of alternative dispute resolution (ADR) and the possibility of conflict resolution by the parties themselves. The above is associated with the need to change the thinking paradigm and look for a third solution, based on rational communication, active participation of the individual and synergy. The author puts forward a thesis that alternative dispute resolution methods, including mediation, may in the future constitute the basic form of conflict resolution, and court proceedings should constitute ultima ratio in this respect.
Słowa kluczowe: wymiar sprawiedliwości – alternatywne metody rozwiązywania sporów – mediacja – porozumienie stron – komunikacja – synergia
Keywords: justice – alternative dispute resolution – mediation – mutual agreement – communication – synergy
Uwagi wprowadzające
Konflikt i sposoby radzenia sobie z nim towarzyszą człowiekowi od zarania dziejów. Pomimo ciągłego rozwoju mechanizmów społecznych i prawnych problematyka sporów nadal pozostaje aktualna i nierozwiązana. Współczesny stan funkcjonowania państwa i prawa wskazuje, że rozwiązywanie konfliktów nadal jest dziedziną, która wymaga poszukiwania nowych rozwiązań. Znikoma skala zastosowania alternatywnych metod rozwiązywania sporów wywołuje skutek w postaci obciążenia sądów sprawami jakie do nich wpływają, przewlekłością postępowań sądowych, czy zajmowaniem się wszystkimi sprawami wpływającymi do sądów, w tym sprawami mniejszej wagi, których koszt dochodzenia niejednokrotnie przekracza wartość przedmiotu sporu1. Należy przychylić się do stanowiska A. Zienkiewicza, który stwierdził, że „postulat rozwoju alternatywnych form wymiaru sprawiedliwości to zatem istotne uzupełnienie programu postklasycznej teorii procesu, która powinna zdawać sobie sprawę z tego, że postulatu organizacji nowoczesnego wymiaru sprawiedliwości nie można oprzeć wyłącznie na procedurach sądowych”2.
W literaturze wskazuje się, że alternatywne metody rozwiązywania sporów stanowią formę, która ma wspomagać bądź uzupełniać postępowanie sądowe. Mają one zatem symbiotyczny oraz subsydiarny, a nie stricte alternatywny wobec sądowego wymiaru sprawiedliwości charakter3. Zdaniem R. Morka „dostrzeżenie zjawiska ADR, oraz uznanie jego roli w systemie prawnym nie prowadzi zatem do ustanowienia wyjątku od zasady sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sądy, a jedynie do uzupełnienia jego treści”4. Mediacje mają w istocie wspierać funkcjonowanie systemu sądowego i odciążać go tam, gdzie jest to możliwe i celowe, tj. uzupełniać oraz ulepszać tradycyjny wymiar sprawiedliwości oraz usprawniać postępowanie sądowe.
Problematyka opracowania koncentruje się na tezie, że alternatywne metody rozwiązywania sporów, w tym mediacje, mogą w przyszłości stanowić podstawową formę rozwiązywania konfliktów. Mimo że wzrost znaczenia koncyliacyjnych sposobów rozstrzygania konfliktów jest reakcją na potrzebę praktyki wymiaru sprawiedliwości i stanowi przejaw kryzysu nowoczesnego paradygmatu prawa, to jednocześnie może stać się zwiastunem narodzin nowego porządku myślenia5. Słuszny wydaje się postulat J. Habermasa, aby prawo stało się narzędziem ludzkiej komunikacji dochodzenia do konsensusu, a nie wygrywania z innymi w duchu instrumentalnej racjonalności, która nie służy stronom. Nowoczesna konstrukcja procesu umożliwia bowiem walkę, konkurencję i wyłanianie zwycięzców, czyli bezwzględne dążenie do celu z wykorzystaniem instrumentów prawnych, o czym świadczy chociażby sama nomenklatura prawnicza obejmująca wyrażenia „wygrać” czy „przegrać” sprawę, „wykorzystać przewagę” itp.6 Może warto odwrócić porządek rzeczy i potraktować prawo jako narzędzie służące do rozstrzygania sporów przez same strony, które skorzystają z mediacji, opartej na porozumieniu i świadomym procesie komunikowania się.
Podjęte w przedmiotowym opracowaniu rozważania, przedstawiają porozumienie i współdziałanie, jako alternatywę dla nowoczesnego wymiaru sprawiedliwości. Przy czym szeroko pojęta mediacja powinna mieć miejsce na początkowym etapie sporu, który może zostać zażegnany i rozwiązany przez strony, bez potrzeby stosowania sformalizowanego prawa przez profesjonalny i autonomiczny względem stron podmiot, który podejmuje decyzję niezależnie od woli stron. Powyższe oznacza oddanie prawa decydowania o konflikcie jednostkom. Dlatego zanim rozwiązanie konfliktu znajdzie swoje miejsce w sądzie, warto pamiętać o słowach z Pisma Świętego: „Pogódź się ze swoim przeciwnikiem szybko, póki jeszcze jesteś z nim w drodze. Bo przeciwnik może cię wydać sędziemu, a sędzia strażnikowi i zostaniesz zamknięty w więzieniu. Zapewniam cię: Nie wyjdziesz stamtąd, dopóki nie oddasz ostatniego grosza”7. Jak zauważa D.H. Meadows, sprawa sądowa i arbitralność rozstrzygania sporów prowadzi do eskalacji zaistniałego konfliktu, który kończy się zazwyczaj upadkiem jednego lub obydwu konkurentów i nie jest korzystna dla żadnej ze stron8. Mediacja może jednak doprowadzić do wynegocjowania i przyjęcia nowej postaci rozwiązania, które będzie równoważyć i kontrolować eskalację emocji oraz będzie wynikiem porozumienia wypracowanego przez strony.
Celem niniejszej publikacji jest przedstawienie i propagowanie zasad, które mogą przyczynić się do szerszego korzystania z alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR – ang. alternative dispute resolution) i możliwości rozwiązania konfliktu przez same strony bez potrzeby korzystania z sądowego wymiaru sprawiedliwości. Powyższe wiąże się z koniecznością zmiany paradygmatu myślenia i szukania najlepszego, tzw. trzeciego rozwiązania, opartego na racjonalnej komunikacji, aktywnym udziale stron i synergii.
