Prawo właściwe dla umowy o arbitraż – zarys problematyki kolizyjnoprawnej

Abstrakt

Abstract

The complexity of private international law issues in the context of international commercial arbitration has its roots in the autonomous character of arbitration as a dispute resolution mechanism, the nature of which should in principle transcend domestic choice-of-law complexities. Given the variety of a system of laws involved, not only do arbitrators have to decide upon the applicable law, but they also face a “conflict of conflict of laws” question, i.e., which system of private international law applies in a given case. National conflict of law solutions differ in this regard, and there is an ongoing discussion pertaining to the extent the arbitrators are bound by private international law of particular states. Courts and arbitral tribunals in different jurisdictions have adopted a number of different approaches to the question of the law applicable to an arbitration agreement, with the law of the seat being a frequently chosen connecting factor. In the light of the recent English judicature, there seems to be an even greater uncertainty in this terrain. This study aims at analyzing the recent changes pertaining to the issue of the law applicable to an arbitration agreement and the doctrine as well as practical implications stemming therefrom. Słowa kluczowe: arbitraż – klauzula arbitrażowa – zapis na sąd polubowny – prawo właściwe dla umowy o arbitraż – prawo prywatne międzynarodowe – prawo kolizyjne Keywords: arbitration – arbitration clause – submission agreement – the law applicable to an arbitration agreement – private international law – conflict of laws

Uwagi wprowadzające

Złożoność problematyki kolizyjnoprawnej w międzynarodowym arbitrażu handlowym, obejmującej nie tylko kwestie dotyczące prawa właściwego, ale także jurysdykcji międzynarodowej oraz uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych i arbitrażowych, wynika przede wszystkim z faktu, że arbitrzy stają nie tylko przed pytaniem o to, jakie prawo jest właściwe dla rozstrzygnięcia danego sporu, ale także przed pytaniem o kolizję przepisów (a zatem – który system prawa prywatnego międzynarodowego ma zastosowanie)¹. Ma to ścisły związek z problematyczną koncepcyjnie oraz – co klarownie egzemplifikuje płaszczyzna kolizyjnoprawna – z punktu widzenia praktyki naturą arbitrażu międzynarodowego². Z jednej bowiem strony stanowi on oderwaną od systemów poszczególnych państw pozasądową metodę rozwiązywania sporów transgranicznych, z drugiej jednak strony – w sposób nieunikniony od nich zależną, co stanowi przedmiot dyskusji m.in. zwolenników teorii uniwersalnej i teorii terytorialnej arbitrażu³. Arbitraż nie funkcjonuje bowiem w próżni, lecz w określonym zakresie (znów – odmiennym w poszczególnych ustawodawstwach) styka się z sądownictwem państwowym (np. w postępowaniu dowodowym, a szczególnie w ramach kontroli orzeczenia – polski ustawodawca przewidział kontrolę w postępowaniu postarbitrażowym, wszczynanym skargą o uchylenie wyroku sądowy polubownego (tytuł VII części V KPC) lub, w ramach postępowania homologacyjnego, wnioskiem o uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej (tytuł VIII części V KPC), powielając unormowania zawarte w ustawie modelowej UNCITRAL⁴ oraz Konwencji nowojorskiej o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych z 1958 r.⁵)⁶. Wobec możliwej zatem ingerencji sądownictwa państwowego w postępowanie przed sądem polubownym, istnieje tym samym ryzyko zastosowania przez sądy krajowe norm kolizyjnych odmiennych od tych stosowanych przez arbitrów. Szczególnie, że tradycyjny paradygmat, iż arbitrów obowiązuje prawo prywatne międzynarodowe loci arbitri ulega zmianie, zarówno wobec argumentów dogmatycznych (arbitrów nie obowiązuje przecież lex fori w stopniu, w jakim obowiązuje ona sędziów sądów powszechnych), jak i praktycznych (by zachować neutralność miejsca postępowania przed sądem polubownym, zwłaszcza że strony mogły je wybrać właśnie z uwagi na ten przymiot, albo mogły w ogóle nie wybrać miejsca, które tym samym może podlegać dyskrecjonalnemu wyborowi instytucji arbitrażowej – por. art. 18 ust. 1 Regulaminu Sądu Arbitrażowego przy Międzynarodowej Izbie Handlowej (ICC)⁷). Tendencję tę widać w postępującej autonomiczności natury postępowania arbitrażowego, na przykładzie oddziaływania zasady Competence-Competence (Kompetenz-Kompetenz)⁸ i coraz większej akceptacji dla poglądu, że arbitrzy mogą określić prawo właściwe dla rozstrzygnięcia meritum sporu na podstawie dowolnej normy kolizyjnej, którą uznają za właściwą (pomijając tym samym normy kolizyjne obowiązujące w miejscu postępowania przed sądem polubownym – tzw. indirect approach), albo mogą bezpośrednio zastosować dowolną normę materialnoprawną, którą uznają za właściwą (pomijając tym samym wszelkie normy kolizyjne) – tzw. direct approach⁹. Unaocznia to zresztą także ustawa modelowa UNCITRAL, ustawodawstwo, w oparciu o które została dotychczas przyjęta w 85 państwach, łącznie w 118 jurysdykcjach, w tym przez Polskę¹⁰: przepis art. 28 ust. 2 stanowi, że w braku wyboru stron, sąd polubowny stosuje prawo określone przez normy kolizyjne, które uważa za właściwe.

ADR. Arbitraż i Mediacja

nr 1/2022

Prawo właściwe dla umowy o arbitraż – zarys problematyki kolizyjnoprawnej

Abstrakt

Abstract

Uwagi wprowadzające