ADR. Arbitraż i Mediacja
nr 1/2022
Obligatoryjny charakter mediacji z perspektywy greckiego ustawodawstwa
przewodniczący Interdyscyplinarnego Studenckiego Koła Rozwoju Administracji ISKRA
Abstrakt
Abstract
The purpose of this article is to present the development and application of the institution of mediation in the Hellenic Republic. Mediation is a fairly young institution of dispute resolution against the background of the 200-year history of the Hellenic Republic. Initially, mediation was not widely accepted by the society. Therefore, the legislature made it mandatory in most disputes that could be resolved through mediation. The article initially presents the development of the institution of mediation. Then it refers to the person of the mediator and the procedure of applying mediation in civil cases. Finally, an example of the use of mediation in family matters is presented. Although the compulsory nature of mediation is sometimes disputed with the inalienable right to a court as expressed in Article 8 of the Constitution of the Hellenic Republic, this institution has been accepted by the society. However, the content of this article indicates that this procedure has been a small success for the Greek legal order. Finally, it should not be concealed that this institution is only developing, as exemplified by the use of the mediation procedure in bankruptcy law or intellectual property law.
Słowa kluczowe: mediacje – Grecka Republika – mediacje rodzinne – mediacje w sprawach cywilnych – mediator – procedura – sądy
Keywords: mediation – Hellenic Republic – family mediation – mediation in civil matters – mediator – procedure – courts
Uwagi wprowadzające
Mediacje są nowoczesną i stale rozwijającą się instytucją, która uważana jest za jedną z najważniejszych wśród alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów (ADR – Alternative Dispute Resolution) między jednostkami. Kieruje się ona ważnymi zasadami i niewątpliwie ma wiele zalet jako metoda rozstrzygania problemów i sporów. Należy już na wstępie zaznaczyć, że powszechną i podstawową potrzebą w ramach systemu prawa i wymiaru sprawiedliwości jest potrzeba godzenia1. Istotą mediacji jest rozwiązanie wszelkich sporów i konfliktów w sposób ugodowy z udziałem profesjonalnego, bezstronnego oraz neutralnego pośrednika, jakim winien być mediator. Tenże sposób rozwiązywania sporów cieszy się dużym zainteresowaniem pośród współczesnych systemów prawnych oraz społeczeństw2.
Wyróżnia się wiele rodzajów i technik mediacji oraz różne są oczekiwania co do celu i funkcji tejże instytucji3. W polskiej literaturze sformułowano wiele definicji mediacji. I tak przykładowo, mediacja według E. Bieńkowskiej to „dobrowolne negocjacje między jednostkami lub grupami pozostającymi w konflikcie z udziałem mediatora”, których zadaniem jest podtrzymywanie i ułatwianie przebiegu mediacji, bez narzucania stronom rozstrzygnięcia4. Mediacje można również definiować jako działalność podmiotu niebędącego stroną konfliktu, która polega na tworzeniu warunków do bezpośrednich rozmów między stronami konfliktu oraz na odpowiednim wpływaniu na te podmioty celem doprowadzenia do ugodowego załatwienia sporu5.
Również w greckiej doktrynie wypracowano definicje mediacji. Elementem wyjściowym był dla nich art. 3 dyrektywy 2008/52/WE6, w świetle którego mediacje oznaczają zorganizowane postępowanie o dobrowolnym charakterze, bez względu na jego nazwę lub określenie, w którym przynajmniej dwie strony sporu próbują same osiągnąć porozumienie w celu rozwiązania ich sporu, korzystając z pomocy mediatora.
Warto w tym miejscu wspomnieć, że korzenie mediacji sięgają czasów starożytnej Grecji, gdy grecka filozofia stanowiła podstawę ruchu mediacyjnego7.
System sądowniczy Grecji charakteryzuje się już od dłuższego czasu powolnością oraz przeciążeniem nadmierną liczbą pozwów, których rozstrzygnięcie może trwać latami. Poprawa jakości funkcjonowania greckiego systemu prawnego ma w związku z powyższym szczególne znaczenie, a źródeł poprawy w postaci przyśpieszenia działania wymiaru sprawiedliwości upatruje się w ułatwieniu stosowania mechanizmów pozasądowego rozstrzygania sporów8.
Mimo dyspersji niektórych z alternatywnych metod rozwiązywania sporów w greckim ustawodawstwie, podkreśla się, że instytucja mediacji była już znana i stosowana w niektórych gałęziach prawa jeszcze przed transpozycją dyrektywy o mediacji. Praktyka prawnicza ukazała jednak, że mediacje były stosowane z dużym oporem. Formalnie instytucja mediacji została wprowadzona do greckiego systemu prawnego dopiero po transpozycji dyrektywy o mediacji w grudniu 2008 r.9 Wydaje się, że wprowadzenie tak znaczącej reformy do systemu sądownictwa greckiego było dosyć nieprzemyślanym ruchem, gdyż sądy cywilne wtedy były pod presją ciągle rosnącej liczby spraw będących w toku10.
Pierwszą ustawą w greckim systemie prawnym, która normowała procedurę mediacji, była ustawa Nr 3898/201011. Ustawodawca już w art. 3 ustawy Nr 3898/2010 wymienił przypadki, w których istnieje możliwość przeprowadzenia postępowania mediacyjnego. Są to sytuacje, kiedy:
1) strony zgadzają się na przeprowadzenie mediacji przed lub w trakcie toczącego się postępowania sądowego,
2) strony zostaną zaproszone do skorzystania z mediacji na podstawie odrębnej procedury wskazanej w art. 2 ustawy 3898/2010,
3) sąd innego państwa członkowskiego UE skierował sprawę do mediacji oraz kiedy postępowanie mediacyjne przewidziane jest obowiązkowo z mocy prawa.
Warto w tym miejscu podkreślić, że jeżeli strony zdecydowały się przenieść sprawę do mediacji, to postępowanie przed sądem zostawało tymczasowo zawieszane do momentu rozstrzygnięcia mediacji.
Po prawie dziesięciu latach obowiązywania ustawy Nr 3898/2010 okazało się, że nie została ona przyjęta pozytywnie przez społeczeństwo. Wskazać należy, że sama niechęć greckiego ustawodawcy do powiązania tej instytucji z jakimkolwiek obowiązkiem prawnym sprawiła, że mediacje traktowano jedynie jako ogólne deklaracje możliwości alternatywnego rozwiązywania sporów. Strony konfliktu niechętnie korzystały z instytucji mediacji, preferując rozwiązanie sporu przed sądem cywilnym, nawet wówczas, gdy oznaczało to odległy termin rozprawy.
Niska liczba sporów, które poddawane były dobrowolnie mediacji, jak i ciągle rosnąca liczba spraw toczących się przed sądami, były podłożem do wprowadzenia przez władze państwa nowej inicjatywy o całkowitej zmianie systemu mediacji w Grecji – ustawą Nr 4518/201812 wprowadzono instytucję mediacji obligatoryjnych13.
Nowe przepisy ww. ustawy wskazywały, że powód zobowiązany był podjąć się próby rozwiązania sporu w drodze mediacji przed wystąpieniem do sądu z pozwem. Etap ten był dosyć istotny, bowiem niedopełnienie tego obowiązku powodowało niedopuszczalność rozprawy. Ustawodawca przez pojęcie obligatoryjnych mediacji rozumie obowiązkowe pierwsze spotkanie stron z wybranym przez siebie mediatorem lub wyznaczonym przez Krajowy Rejestr Mediatorów. Mediator miał obowiązek przedstawić stronom przebieg procedury i zachęcić je do rozwiązania konfliktu za pomocą ugody zawartej przed nim. Jeżeli strony wyrażały chęć do dalszych spotkań mediacyjnych, konflikt rozwiązywano przed postępowaniem sądowym. Jeżeli natomiast strony nie doszły do porozumienia podczas pierwszego spotkania, zobowiązane były do podpisania stosownego oświadczenia, w którym wskazywano brak zawarcia ugody. Dopiero po tym etapie skonfliktowane strony mogły wnieść pozew do sądu celem rozwiązania sporu drogą sądową14.
Wprowadzenie obowiązkowego systemu mediacji wzbudziło w społeczeństwie wiele obaw. Były one powiązane przede wszystkim z dużymi kosztami postępowania mediacyjnego oraz utrudnieniami, które powstały z ograniczeniem konstytucyjnego prawa do sądu, wyrażonego w art. 20 Konstytucji Republiki Grecji15. Grecki Sąd Najwyższy (Areios Pagos) opublikował opinię, w której wskazał, że ustawa Nr 4512/2018 narusza prawo do sądu ze względu na zwiększone koszty postępowania mediacyjnego, które były nałożone ustawowo na strony. Mimo stwierdzenia przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej naruszenia prawa do sądu, grecki ustawodawca wprowadził kolejną nowelizację w sprawie instytucji mediacji. Obligatoryjny charakter pierwszego spotkania mediacyjnego nie został zniesiony. Ustawodawca skupił się na rozszerzeniu zakresu przedmiotowego postępowania mediacyjnego na niemal wszystkie sprawy z zakresu prawa cywilnego i gospodarczego, których wartość materialna nie przekraczała kwoty 30 000 euro.
