ADR. Arbitraż i Mediacja
nr 4/2021
Pokrzywdzony jako uczestnik mediacji w prawie karnym
Studia Doktoranckie Nauk Prawnych, WPAiE Uniwersytetu Wrocławskiego
Abstrakt
Uwagi wprowadzające
Do polskiego prawa karnego mediacja została wprowadzona w 1997 r., jest więc stosunkowo młodą instytucją w systemie prawa. Jest ona częścią całego modelu sprawiedliwości naprawczej, który w głównej mierze opiera się na zadośćuczynieniu. Podstawą jest tutaj przeświadczenie, że nie społeczeństwo lub państwo są głównym punktem postępowania, a interes osoby pokrzywdzonej przestępstwem. Celem wprowadzenia mediacji do polskiego postępowania karnego, jako dobrowolnej metody rozwiązywania sporów, jest więc zwiększenie szans pokrzywdzonego na uzyskanie naprawienia szkód moralnych, czy materialnych, które zostały wyrządzone przez sprawcę. Dodatkową przesłanką jest możliwość uzyskania naprawienia szkody w krótszym czasie niż miałoby to miejsce w postępowaniu sądowym.
Należy zaznaczyć, że ustawodawca wprowadzając mediację do polskiego prawa karnego dokonał wyłomu w dotychczasowym paradygmacie karania i wprowadził nowy model sprawowania wymiaru sprawiedliwości, którym jest sprawiedliwość naprawcza. Drugim, także istotnym krokiem było spełnienie postulatów wiktymologicznych, które związane są ze wzmocnieniem roli pokrzywdzonego w postępowaniu karnym1.
Należy zaznaczyć, że proces karny w dużej mierze skupia się na sprawcy przestępstwa, a nie na ofierze. Sprawca, w aspekcie procedury, wbrew pozorom ma więcej uprawnień niż pokrzywdzony, może bowiem odmówić składania wyjaśnień i nie będzie skutkowało to niekorzystnymi domniemaniami procesowymi. Pokrzywdzony natomiast w ramach postępowania ma obowiązek zeznawać zgodnie z prawdą, pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Podczas procesu brak jest także miejsca na dyskusję odnośnie do stanu psychicznego pokrzywdzonego. W związku z tym, pozycję pokrzywdzonego w ramach procesu karnego może wzmacniać właśnie mediacja, która ma się skupiać na jego odczuciach i potrzebach.
Kwestia ta jest bezpośrednio związana z ideą sprawiedliwości naprawczej, przeciwstawianej sprawiedliwości odwetowej, czyli redystrybutywnej, która realizowana jest przez sądy. Pokrzywdzony w modelu sprawiedliwości naprawczej aktywnie uczestniczy w decyzji o tym, w jaki sposób szkoda zostanie naprawiona, ma wpływ zarówno na przebieg, jak i wynik postępowania. Formuła, w której taka sprawiedliwość mogłaby zostać zrealizowana jest konsekwencją krytyki tradycyjnych metod sprawiedliwości prawnokarnej i potrzeby upodmiotowienia ofiary przestępstwa. Sankcja nie powinna mieć tylko charakteru odwetowego czy poprawczego, ale także stanowić rekompensatę szkód, które zostały wyrządzone ofierze. Jednym z narzędzi, które stanowi korzyść pragmatyczną tego modelu jest pozaprocesowe rozwiązanie konfliktu i porozumienie pomiędzy sprawcą i ofiarą, czyli właśnie mediacja. Korzyści płynące z mediacji dla pokrzywdzonego są niewątpliwe, a niniejszy artykuł ma na celu rozwiać wątpliwości, co do tej tezy2.
