Abstrakt
Uwagi wprowadzające
Dnia 8.9.2019 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego na mocy zbiorczej ustawy z 31.7.2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych1. Dotknęła ona również prawa arbitrażowego (przede wszystkim tzw. arbitrażu korporacyjnego lub wewnątrzkorporacyjnego), wychodząc w tym zakresie naprzeciw wieloletnim oczekiwaniom praktyki i doktryny. Nowelizacja zawarła m.in. zmianę KPC w zakresie art. 1157, 1161, 1163 oraz art. 1169, stanowiąc drugą z kolei ważną zmianę obecnie obowiązujących przepisów arbitrażowych2. Po pierwsze, nowelizacja zmieniła art. 1157 KPC, określający wprost zakres tzw. zdatności arbitrażowej (objective arbitrability), a więc określenia kryteriów sporów, które mogą być przedmiotem rozstrzygnięcia przez sąd arbitrażowy. Dotychczasowe wątpliwości odnośnie zdatności arbitrażowej powodowały, że zapis na sąd polubowny uznawany był za nieważny (art. 1165 § 2 KPC). Po drugie, ustawa umożliwia arbitraż wewnątrzkorporacyjny (dotyczący sporów ze stosunku spółki) poprzez zmianę art. 1163 KPC. Poszerzyła ona tym samym zakres podmiotowy dotychczasowego art. 1163 § 1 KPC o „organy spółki i jej członków”, a także dodała nowy § 2 do art. 1163 KPC, dotyczący tzw. sporów uchwałowych. Sporami uchwałowymi nazywa się spory o zaskarżenie uchwały zgromadzenia wspólników spółki z o.o. (walnego zgromadzenia spółki akcyjnej) poprzez powództwo o uchylenie uchwały tego zgromadzenia albo o stwierdzenie jej nieważności (art. 249 i 252 KSH oraz art. 422 i 425 KSH). Dotychczasowy brak kognicji sądów polubownych w tzw. sporach korporacyjnych (w sporach ze stosunku spółki handlowej), a przede wszystkim w tzw. sporach uchwałowych3 (sporach o zaskarżenie uchwał spółek kapitałowych) stanowił jeden z poważnych problemów, hamujących rozwój arbitrażu w Polsce. Problem ten stanowił od lat najbardziej aktualne i zarazem kontrowersyjne zagadnienie polskiego prawa arbitrażowego4. Problem tym bardziej istotny, że arbitraż uważany jest dość powszechnie za szczególnie predystynowany właśnie do rozwiązywania sporów korporacyjnych – szczególnie stanowiących ich centralną część – sporów uchwałowych. Warto zwrócić tu uwagę na kluczowe cechy arbitrażu handlowego, takie jak szybkość i poufność postępowania oraz profesjonalizm i specjalizację arbitrów – a co za tym idzie – ogólną pewność obrotu gospodarczo-prawnego. Spory te są szczególnie problematyczne dla spółek również dlatego, że stwarzają one ryzyko zastosowania „szantażu korporacyjnego” ze strony mniejszościowego akcjonariatu. Biorąc pod uwagę czas trwania sporów uchwałowych (nawet ponad 5 lat), nadzieją na ukrócenie szantażu korporacyjnego oraz niepewności gospodarczo-prawnej jaką ze sobą niosą mogłoby być szybkie i pewne rozstrzygnięcie sporu uchwałowego przez sąd arbitrażowy (teoretycznie nawet w przeciągu kilku tygodni czy miesięcy). Ponadto rozwiązywanie sporu korporacyjnego przed sądem polubownym daje najlepszą rękojmię, że wyrok zostanie wydany przez wybranych, najwybitniejszych w danej jurysdykcji ekspertów w dziedzinie prawa spółek, czego trudno oczekiwać od sędziów sądów powszechnych, zajmujących się na co dzień szerokim spectrum sporów – również w ramach przywróconych postępowań gospodarczych. Co więcej, postępowanie arbitrażowe oferuje poufność, dzięki której strategiczne (a czasem też kompromitujące) informacje z życia spółki mają mniejszą szansę by ujrzeć światło dzienne. Warto też zwrócić uwagę na międzynarodowy konsensus, że zastosowanie arbitrażu zgodnie ze światowymi trendami prowadzi do deeskalacji napięć i rozwiązania zaistniałych sporów korporacyjnych w sprawny sposób5. Wiele państw europejskich, rozpoznając korzyści płynące z arbitrażu, znowelizowało już w ciągu ostatniej dekady swoje prawo arbitrażowe, liberalizując kwestię zdatności arbitrażowej sporów uchwałowych (i ogółem – sporów ze stosunku spółki)6. Polska aż do września 2019 r. była już jednym z ostatnich państw w UE, które konsekwentnie odmawiało sporom uchwałowym zdatności arbitrażowej, blokując równocześnie rozwój polskiego arbitrażu korporacyjnego. Niestety, pomimo upływu niemal 2 lat od pozytywnej nowelizacji umożliwiającej prima facie masowe stosowanie arbitrażu korporacyjnego w Polsce, rozwiązanie takie zupełnie nie przyjęło się w praktyce korporacyjnej. Mimo upływu prawie 2 lat, przed polskimi sądami arbitrażowymi nie miał miejsce jeszcze żaden spór uchwałowy. Nie doszło także do powszechnego wprowadzania klauzul arbitrażowych do statutów spółek. Co więcej, spośród ponad 22 000 spółek z ograniczoną odpowiedzialnością założonych w Polsce w 2020 r., niemal żadna nie zdecydowała się na takie rozwiązanie (dane anegdotyczne). W niniejszym artykule autor przede wszystkim poszukuje odpowiedzi na pytanie jakie zmiany wprowadziła nowelizacja oraz dlaczego nie prowadzi ona do szerszego wykorzystania arbitrażu korporacyjnego przy rozwiązywaniu sporów ze stosunku spółki – szczególnie w kontekście sporów uchwałowych. Ponadto artykuł skupia się na omówieniu ewentualnych przeszkód natury praktycznej i możliwości ich przezwyciężenia dla dynamicznego rozwoju arbitrażu uchwałowego w Polsce.Abstract
The article presents the situation of intra-corporate arbitration in Poland two years after the legal changes introduced by the arbitration law reform in September 2019, focusing primarily on the amended articles 1157 and 1163 of the Polish Code of Civil Procedure. The reform grants the objective arbitrability to the intra-corporate disputes, especially regarding disputes over validity of shareholders’ resolutions. The reform, contrary to experts' hopes, did not translate into the popularity of introducing arbitration clauses into the statutes of capital companies, or the popularity of intra-corporate arbitration. The aim of the article is to analyze the legal changes introduced by the amendment and the remaining legal and practical doubts.Słowa kluczowe: zdatność arbitrażowa – spory uchwałowe – spory korporacyjne – arbitraż korporacyjny Keywords: objective arbitrability – corporate arbitration – intra-corporate disputes