Abstrakt

Relacja pomiędzy prawem stanowionym a etyką konfucjańską Wśród orientalistów panuje zgodność co do faktu, że na gruncie etyki konfucjańskiej1 występowanie sporów jest oceniane jednoznacznie krytycznie2. Konfucjanizm, stanowiący ideologiczne podłoże sprawowania rządów, funkcjonowania państw i społeczeństw, zakłada istnienie pewnego kosmologicznego porządku3, którego utrzymanie jest zadaniem człowieka. Wszelkie spory burzą rzeczony ład, zatem za najbardziej pożądany należy uznać stan, w którym do sporów nie dochodzi w ogóle4. Jeżeli ów słuszny porządek zostanie naruszony, wówczas należy podjąć wszelkie niezbędne działania zmierzające do jego przywrócenia5. Tezę, że etyka konfucjańska preferuje polubowny sposób rozwiązywania sporów, w oparciu o założenie o konsekwencji ocen aksjologicznych, z całą pewnością należy postrzegać jako uprawnioną i udowodnioną. Konfucjuszowi słusznie przypisuje się także pogląd, że etyka stanowi podstawę funkcjonowania państwa i społeczeństwa, i jest ważniejsza niż prawo stanowione. Jako przykład potwierdzający te stanowisko można przytoczyć tworzone w duchu konfucjańskim opowieści moralizatorskie, których bohaterowie chcąc zrealizować np. obowiązek xiao (chiń. pietyzm, dbałość o rodziców i rodzinę, szacunek wobec rodzicieli) czy czynności wymagane li (chiń. ryt lub obyczaj) naruszali przepisy prawa stanowionego6. 45Opisywane w tych opowieściach działania, choć sprzeczne z prawem powszechnie obowiązującym, były oceniane pozytywnie, natomiast działania zgodne z prawem, a sprzeczne z rytem – negatywnie. Przykładowo, denuncjacja rodzica w wypadku popełnienia przez niego przestępstwa (mimo istnienia obowiązku prawnego denuncjacji7) w świetle konfucjanizmu jest niedopuszczalna8. Dodać także należy, że w cesarskich Chinach przestępstwa motywowane miłością synowską (np. gdy działania sprawcy miały na celu np. ochronę honoru, życia czy interesu rodziców) były traktowane przez władze co do zasady łagodniej9; wynika to z aksjologii wywodzonej z konfucjanizmu. W świetle nauczania zarówno Konfucjusza, jak i jego następców takich jak Mencjusz czy Xunzi10, rola prawa, jako środka oddziaływania władzy na społeczeństwo jest zmarginalizowana w stosunku do roli przykładu, jaki monarcha oraz ludzie wykonujący władzę w jego imieniu powinni dawać poddanym11. Władca nie może kierować się własnymi zachciankami i prowadzić, jak to współcześnie określamy, polityki prawa, lecz w pierwszej kolejności powinien być Junzi (chiń. człowiekiem szlachetnym, nowsze tłumaczenie: człowiekiem moralnie doskonałym12) i postępować zgodnie z rytem. Władca powinien mieć w pierwszej kolejności na względzie dobro poddanych i państwa. Państwo powinno być zarządzane zgodnie z dao13. W etyce konfucjańskiej za wskazany uznaje się dobry przykład płynący od autorytetu, „z góry”, nie zaś przymus państwowy14. Prawo należy stanowić dopiero wówczas, gdy ludzie nie postępują właściwie. Prawo takie jest konieczne zatem wtedy, 46gdy monarcha albo nie daje dobrego przykładu, albo też ludzie nie chcą przyjąć właściwych...