Mediacja w Japonii realizowana w ramach Konwencji haskiej dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę

Abstrakt

Uwagi wprowadzające

Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę lub zatrzymania została sporządzona w Hadze 25.10.1980 r. (dalej jako: Konwencja haska lub Konwencja)¹. Celem Konwencji jest przeciwdziałanie negatywnym skutkom międzynarodowego uprowadzania lub zatrzymywania dzieci². Umawiające się strony Konwencji zobowiązane są do ustalenia zasad postępowania w wyżej wymienionych sytuacjach w celu zagwarantowania niezwłocznego powrotu dziecka do państwa jego stałego miejsca pobytu (zamieszkania) oraz zapewnienia ochrony praw rodziców dziecka do opieki, odwiedzin oraz kontaktu z nim³. Postępowanie wszczęte na podstawie przepisów Konwencji ma doprowadzić do przywrócenia stanu faktycznego i prawnego, jaki istniał przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem dziecka⁴, i powinno zostać podjęte w państwie, w którym dziecko zamieszkiwało stale⁵. Dnia 24.1.2014 r. Japonia została 91 sygnatariuszem Konwencji haskiej, która weszła w życie w tym kraju 1.4.2014 r.⁶ Główną przeszkodą przystąpienia Japonii do Konwencji była okoliczność, iż wymagało to zmiany podejścia japońskiego prawodawcy w zakresie uwarunkowanych historycznie i kulturowo regulacji praw rodzicielskich. Japońskie prawo rodzinne uznaje większość spraw cywilno-rodzinnych, w tym kwestie opieki nad dziećmi, za sprawy prywatne, w które organ nie powinien ingerować. W zakresie omawianych tu uprowadzeń rodzicielskich należy podkreślić już na początku, że Japonia nie uznaje ani wspólnej władzy rodzicielskiej, ani wspólnego miejsca zamieszkania po rozwodzie⁷. Linda D. Elrod w swojej analizie sytuacji prawnej dotyczącej wdrożenia Konwencji w Japonii oraz analizie dotyczącej uprowadzeń rodzicielskich, które dokonywały się na obszarach Wielka Brytania – Japonia, zauważyła, że w momencie dołączenia Japonii do sygnatariuszy Konwencji istniała obawa wielu państw-sygnatariuszy, że japońskie sądy nigdy nie przyznają opieki rodzicowi, będącemu obcokrajowcem, ze względu na domniemane korzyści płynące z wychowania dziecka w Japonii⁸. Wraz ze wzrostem liczby rozwodów międzynarodowych i związanych z nimi uprowadzeń rodzicielskich, wzrosła międzynarodowa presja wobec Japonii, aby dołączyła do Konwencji. Elrod sygnalizowała również w swoim artykule, na co ja także zwracam uwagę w swoich dotychczasowych badaniach naukowych prowadzonych w Pracowni Badań Praw Orientalnych działającej przy Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego dotyczących zawarcia i ustania małżeństwa w prawie japońskim i korespondujących z nimi kwestii prawnych oraz społeczno-kulturowych, że tłem tej sytuacji jest wyjątkowa i odmienna od europejskiej japońska struktura rodziny (pojęcie ie)⁹. Wszystkie te różnice kulturowe miały wpływ na – odmienny od europejskiego – japoński model prawa rodzinnego wynikający z recepcji prawnych – najpierw u progu tworzenia się prawodawstwa japońskiego czerpano z modelu chińskiego, przesiąkniętego duchem konfucjanizmu, zaś w XIX i XX w. z rozwiązań prawnych niemieckich, francuskich oraz amerykańskich. Te drugie rozwiązania nie wpłynęły istotnie na uregulowania prawa rodzinnego, pozostawiając niektóre rozwiązania prawne w rękach japońskiego prawodawcy, m.in. te wynikające z hierarchicznej struktury rodzinnej wywodzącej się jeszcze z konfucjanizmu (dziedziczenie) oraz prawa rejestracji zdarzeń z zakresu prawa rodzinnego (takich jak zawarcie małżeństwa, narodziny czy zgony) w rejestrach prowadzonych dla obywateli japońskich zwanych koseki tohon¹⁰. Odzwierciedla to również kulturowo-społeczne znaczenie małżeństwa i ról płciowych w Japonii. Tym sposobem, japoński system prawny uznaje jedynie ustanowienie wyłącznej opieki jednego rodzica. Małżonkowie będący cudzoziemcami nie mają takiego samego statusu jak obywatel Japonii w zakresie możliwości uzyskania opieki nad dzieckiem, co wynika ze specyfiki wspomnianych wcześniej rejestrów rodzinnych. Można również zauważyć, że po zawarciu małżeństwa obcokrajowiec nie może być zarejestrowany w rejestrze rodzinnym jako głowa rodziny (jap. hittousya) oraz iż po rozwodzie małżonek będący obcokrajowcem nie może utworzyć tam własnego rejestru rodzinnego¹¹. W przypadku ponownego zawarcia związku małżeńskiego przez rodzica sprawującego opiekę nad dzieckiem, dziecko z poprzedniego związku może zostać adoptowane przez nowego małżonka bez powiadamiania o tym biologicznego rodzica. Wydaje się, że dobro dziecka jest szanowane poprzez unikanie ingerencji rodzica nieposiadającego opieki w późniejszy układ małżeński. W kwestii natomiast prawa do odwiedzin, w Japonii nie ma przepisów regulujących proces przyznawania prawa do odwiedzin w przypadku rozwodu. W większości przypadków to rodzic sprawujący opiekę nad dzieckiem określa dostęp drugiego rodzica do dziecka. W Japonii obowiązuje zasada nieinterwencji państwa w spory prywatne, zaś sprawy cywilne są za takie uważane, a zatem ingerencja państwa może być postrzegana jako inwazyjna¹². Badania statystyczne japońskiego Ministerstwa Zdrowia, Pracy i Opieki Społecznej wskazują, że w 2016 r. łącznie 14 851 Japończyków zawarło małżeństwo z cudzoziemką, zaś 6329 Japonek zawarło taki związek z obcokrajowcem (wykres 1 poniżej)¹³. W Japonii ponad 90% rozwodów jest rozwiązywanych poza jakąkolwiek procedurą sądową. Przeważa rozwód za porozumieniem stron w procedurze administracyjnej, który polega na złożeniu dokumentu rozwodowego w odpowiednim ze względu na miejsce zamieszkania Urzędzie Miasta w Japonii¹⁴. Do lat 70. XX w. liczba zawartych małżeństw międzynarodowych w Japonii nie była wysoka. Wzrost ten nastąpił w latach 80. ubiegłego wieku. Przykładowo w latach 70. XX w. odnotowano około 5000 małżeństw międzynarodowych, zaś w 2005 r. – ponad 40 000 i stale wzrasta. Rosnąca liczna rozwodów oraz pojawienie się problemu uprowadzeń dzieci przez jednego z rodziców po rozwiązaniu małżeństwa zwróciła uwagę wielu organizacji międzynarodowych¹⁵.

Abstract

Implementation of the Hague Convention on the Civil Aspects of International Child Abduction by Japan raises a lot of controversy in the international arena. In 2014, Japan became the 91st signatory to the Hague Convention. The main obstacle to Japan's accession to the Convention was the fact that it required a change in the approach of the Japanese legislator to the stagnant legal system regarding the historically and culturally conditioned regulation of parental rights. Japanese family law recognizes most civil and family matters, including child custody, as private matters with which the authority should not interfere. With regard to the parental abductions discussed here, it should be emphasized from the outset that Japan does not recognize joint parental responsibility or joint residence after divorce. This study discusses legal provisions of Japanese law in the field of civil law and laws on the implementation of the Hague Convention in Japan, as well as the cultural and social background and statistical data showing the overall phenomenon presently occurring in Japan. Słowa kluczowe: mediacja – Konwencja haska – uprowadzenia rodzicielskie – Minpo – ADR – Japonia – prawo japońskie Keywords: mediation – Hague Convention – parental abduction – Minpo – ADR – Japan– Japanese law

ADR. Arbitraż i Mediacja

nr 1/2021

Mediacja w Japonii realizowana w ramach Konwencji haskiej dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę

Abstrakt

Uwagi wprowadzające

Abstract