Abstrakt

I. Wprowadzenie Mediacja jako instytucja zapewniająca poufność, zmierzająca do rozwiązania sporu w drodze ugody i pozwalająca na uniknięcie antagonizowania stron, stanowi szybki, efektywny i ekonomiczny sposób rozwiązania sporu. W tym kontekście należy docenić udział mediatora, który jako niezależna i bezstronna osoba trzecia, wspiera strony w ich dążeniu do zidentyfikowania oraz wyjaśnienia spornych kwestii, rozważeniu dostępnych rozwiązań oraz osiągnięciu jednomyślnego porozumienia. Samo zachowanie i osobowość mediatora w dużym stopniu wpływają na sukces mediacji, jako skutecznej metody rozwiązywania konfliktów. W związku z tym nie można pominąć faktu, że mediatorowi za wykonaną pracę, należy się – co do zasady – wynagrodzenie oraz zwrot poniesionych przez niego wydatków. Stawka zaś wynagrodzenia musi być uczciwa, godna i proporcjonalna, a określenie sposobu jej przyznania w sytuacji mediacji sądowej (tj. prowadzonej na skutek skierowania sądu), w zależności czy jest rozliczana przez strony czy też przez organ sądowy w istotny sposób wpływa na popularność mediacji, nieraz stanowiąc barierę w jej prowadzeniu. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie regulacji dotyczącej rozliczania należności mediatora, zmienionej ustawą z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw1. Dodany § 2 do art. 1835 KPC, 5regulujący sposób przyznawania należności mediatorowi, budzi liczne kontrowersje, gdyż sądy w różny sposób dokonują interpretacji wskazanego przepisu, tym samym wprowadzając rozbieżności w orzecznictwie i różną praktykę, często niekorzystną dla mediatorów. Przy czym przedmiotem rozważań jest jedynie kwestia rozliczania należności mediatora, na skutek prowadzenia mediacji sądowej (instytucjonalnej), tj. na podstawie postanowienia sądu kierującego strony do mediacji, ponieważ w sytuacji prowadzenia mediacji pozasądowej (kontraktowej) rozliczanie należności mediatora odbywa się na zasadach ustalonych między stronami a mediatorem, bez żadnego udziału sądu, i w tym przypadku art. 1835 § 2 KPC nie ma zastosowania. W opracowaniu zastosowano metodę formalno-dogmatyczną, funkcjonalną oraz historyczną. Rozważania odnoszące się do przedmiotowego tematu naturalnie muszą uwzględniać językowo-logiczną analizę przepisów dotyczących ustalania należności mediatora, zaś metoda funkcjonalna, która w odróżnieniu od analiz skupiających się na prawie zawartym w tekstach prawnych, koncentruje się na badaniu prawa w działaniu, a odnosi się do analizy wyroków sądów powszechnych i Sądu Najwyższego. W niewielkim zakresie posiłkowano się również metodą historyczną, która umożliwia przedstawienie analizowanej problematyki w postaci ciągów chronologicznych, obrazujących kolejne stadia rozwoju norm regulujących należności mediatora od momentu wprowadzenia instytucji mediacji cywilnej do polskiego porządku prawnego. II. Zasada odpłatności mediacji i odpowiedzialności stron za zapłatę należności mediatora Mediator ma prawo do wynagrodzenia i zwrotu wydatków związanych z prowadzeniem mediacji, chyba że wyraził zgodę na prowadzenie mediacji bez wynagrodzenia. Wynagrodzenie i zwrot wydatków obciążają strony (art. 1835 § 1 KPC). Z przepisu tego wynika podstawowa zasada odpłatności mediacji, która obejmuje zapłatę wynagrodzenia i zwrot wydatków mediatora. Zdanie drugie wskazanego powyżej przepisu statuuje drugą zasadę, tj. odpowiedzialności stron za zapłatę należności mediatorowi (tj. wynagrodzenia i zwrotu wydatków)2. Przepis ten nie zmienił swojego brzmienia od momentu wprowadzenia instytucji mediacji do Kodeksu postępowania cywilnego w grudniu 2005 r. na mocy ustawy z 28.7.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw3. Natomiast ustawą z 4.7.2019 r. do art. 1835 KPC została dodana nowa jednostka redakcyjna – § 2, a przytoczony przepis został oznaczony jako § 1. Wykładnia językowa tego przepisu sugeruje, że mediatorowi w każdym przypadku przysługuje zwrot wydatków związanych z prowadzeniem mediacji, bowiem art. 1835 § 1 KPC określa jedynie zakres zgody mediatora na zrzeczenie się wynagrodzenia, a nie wydatków. Uznać należy, że jest to prawdopodobnie jedynie błąd redakcyjny, gdyż trudno sobie wyobrazić sytuację, aby mediator nie mógł – jeśli taka jest jego wola – zrezygnować także ze zwrotu wydatków4. 61. Pojęcie i wysokość wynagrodzenia mediatora Pojęcie „wynagrodzenie” mediatora nie zostało zdefiniowane w ustawie, tym niemniej nie można go utożsamiać z „wynagrodzeniem za pracę” uregulowanym w Kodeksie pracy5 (por. np. art. 10 § 2, art. 13, art. 183c § 1 i 2, art. 22, a przede wszystkim dział III). Rzeczownik „wynagrodzenie” pochodzi od czasownika „wynagradzać” oznaczającego danie nagrody, zapłaty, odszkodowania, odpłaty6. Pojęciami synonimicznymi, ale nie tożsamymi są: płaca (pay), pensja (salary), zarobek (earning), zapłata (payment), przy czym do najczęściej używanych należą płaca i wynagrodzenie. Definicji płacy i wynagrodzenia jest wiele, a ich treść wiąże się z różnymi filozofiami i praktykami dotyczącymi stosowania coraz bardziej skomplikowanych instrumentów wynagradzania7. Przez pojęcie płacy rozumie się cenę, dochód z pracy uzyskany na podstawie umowy o pracę, nazywany także opłacaniem pracownika najemnego8 albo też rodzaj wynagrodzenia za pracę, który stanowi ekwiwalent za nakład i efekty9. Taki sam sens ma pojęcie wynagrodzenia, przy czym wynagrodzenie to ekwiwalent za pracę, która jest wykonywana w ramach stosunku pracy, a nie dotyczy umowy o dzieło i umowy zlecenia10. Wynagrodzenie mediatora nie odpowiada tym założeniom, co oznacza, że należy je raczej identyfikować z wynagrodzeniem z tytułu umów cywilnoprawnych. W tym aspekcie wynagrodzenie mediatora można utożsamiać z wynagrodzeniem za wykonanie umowy zlecenia (art. 735 KC), tj. przysługującym przyjmującemu zlecenie od zleceniodawcy za wykonane zlecenie. Przy czym w przeciwieństwie do umowy zlecenia stawka wynagrodzenia mediatora za prowadzenie postępowania mediacyjnego wszczętego na podstawie skierowania sądu została określona w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 20.6.2016 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym11. Zgodnie z § 2 tego rozporządzenia, w sprawach o prawa majątkowe wynagrodzenie mediatora wynosi 1% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 150 złotych i nie więcej niż 2000 złotych za całość postępowania mediacyjnego. Wynagrodzenie to nie jest zależne od czasu trwania mediacji, liczby spotkań mediacyjnych i charakteru sporu, a zależy jedynie od wartości przedmiotu sporu zgłoszonego w postępowaniu przez stronę. Warto w tym miejscu wskazać, że w wyniku...