Abstrakt

Alternatywne metody rozwiązywania sporów w kulturze prawnej Japonii W Japonii sądowe rozstrzyganie sporów traktowane jest jako ostateczność2, m.in. dlatego kraj ten cechuje długa tradycja alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR – alternative dispute resolution)3. Najstarsze źródła pisane dotyczące japońskiej mediacji datowane są na 894 r. n.e. i związane były ze sporami jakie toczyły się pomiędzy wpływowymi rodami feudalnymi4. Rozwój metod ADR w poszczególnych państwach zależy od modelu ich przyjmowania – w związku z tym Aneta Jakubiak-Mirończuk rozróżniła trzy ogólne modele rozwoju metod polubownego rozstrzygania sporów: ewolucji systemu prawnego, implementacji z różnych systemów prawnych rozwiązań tych metod oraz kulturowo uwarunkowanej preferencji ich powstania. W przypadku Japonii i pozostałych krajów azjatyckich właściwy jest ten ostatni model5. Obecny model pozasądowego rozwiązywania sporów w Japonii jest wynikiem długotrwałego procesu, którego kluczowe elementy należy przybliżyć, 31aby móc zrozumieć kontekst ich stosowania oraz ich specyfikę w tej części świata, co oczywiście dotyczy także koncyliacji stosowanej tam w sporach rodzinnych. Przez wieki głównymi procedurami ADR stosowanymi w Japonii były, a współcześnie nadal są, postępowanie pojednawcze – mediacja/koncyliacja (chotei), kompromis (wakai) i arbitraż (chusai)6. Około lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku ustanowiono koncyliację jednym z głównych rodzajów pozasądowego i polubownego systemu rozwiązywania sporów w Japonii7. Japońska koncyliacja jako jeden z rodzajów ADR ewoluuje od XIII w. i ma na celu przede wszystkim ochronę harmonii społecznej i japońskich tradycji. W tym państwie to względy kulturowe wpływają na duży udział w kwestiach spornych metod polubownego rozstrzygania sporów8. Katja Funken przeanalizowała te trzy główne typy procedur ADR w Japonii przez co wyodrębniła ona cztery teoretyczne modele:1) tradycyjny – akceptacja starych chińskich doktryn konfucjańskich w kulturze japońskiej doprowadziła do niechęci do procesu sądowego, zaś stosunki społeczne definiowane są przez harmonię;2) rewizjonistyczny – odrzuca tradycyjną teorię. W tej teorii bariery instytucjonalne w sporach sądowych są odpowiedzialne za ich niski odsetek (przykłady: opóźnienia w sądzie spowodowane cywilnymi zasadami postępowania i brakiem sędziów, kosztami postępowania sądowego, brakiem skutecznych uprawnień egzekucyjnych oraz rządowymi ograniczeniami co do liczby prawników dopuszczonych do Shiho-kenshū-jo – czyli japońskiego Prawniczego Instytutu Badawczo-Szkoleniowego będącego odpowiednikiem polskiej ORA, OIRP i KSSIP;3) racjonalistyczny – „racjonalny uczestnik procesu” będzie dążył do zawarcia ugody poza sądem, gdyż bardziej ceni polubowne rozstrzygnięcie sporu i jest przekonany, że nie osiągnąłby więcej, gdyby wniósł sprawę do sądu. Zgodnie z tym stanowiskiem Japończycy zbyt dobrze znają swój system i woleliby raczej wybrać ugodę maksymalizującą zysk, niż tracić czas i energię na spory sądowe;4) odformalizowania procesów – w tym modelu rola prawa w Japonii jest nieformalna, z kolei litera prawa służy do tłumienia ludzi i rozpraszania napięcia społecznego9. Katja Funken podkreśla jednak, że klamrą spajającą wszystkie te modele jest cel współczesnych procedur ADR w Japonii, jakim jest próba rozwiązania konfliktu poprzez „wykorzystanie normatywnych wartości władzy w oderwaniu od obiektywnych norm prawnych”10. Po dzień dzisiejszy...