Abstrakt

Wprowadzenie Od lat arbitraż w Polsce zdecydowanie nie wykorzystuje swojego potencjału, nie ciesząc się spodziewaną popularnością1. Dzieje się tak pomimo tego, że prawo arbitrażowe zapewnia ramy dla nowoczesnego i szybkiego postępowania (z tylko jednym stadium kontroli post-arbitrażowej), a w Polsce nie brakuje renomowanych sądów arbitrażowych, w których orzekają wybitni specjaliści w swoich dziedzinach2. Wymienia się wiele powodów tego stanu rzeczy, m.in.: brak świadomości społecznej, brak promocji arbitrażu wśród prawników i młodych adeptów prawa, a także stosunkowo sprawne i tanie postępowanie przed sądownictwem powszechnym (pomimo najnowszej reformy KPC z 2019 r., która prawdopodobnie nawet zmniejszy jego konkurencyjność względem arbitrażu)3. Jednym z najważniejszych problemów, hamujących rozwój arbitrażu w Polsce, był do niedawna brak kognicji sądów polubownych w sporach korporacyjnych, a przede wszystkim w tzw. sporach uchwałowych4, stanowiący najbardziej aktualne i zarazem kontrowersyjne zagadnienie polskiego prawa arbitrażowego5. Zagadnienie tym bardziej istotne, że arbitraż jest szczególnie predystynowany właśnie do tego rodzaju sporów 15ze względu szybkość i poufność postępowania, profesjonalizm i specjalizację arbitrów – a co za tym idzie – pewność obrotu gospodarczo-prawnego. Celem m.in. dopuszczenia zdatności arbitrażowej sporów uchwałowych, 8.9.2019 r. została wprowadzona w życie ustawa6 zawierająca m.in. nowelizację KPC w zakresie art. 1157, 1161, 1163 oraz 1169 KPC, która wychodzi naprzeciw postulatom głoszonym od lat przez środowisko arbitrażowe w przedmiotowym zakresie. Polska, do września 2019 r., była już jednym z nielicznych państw w UE, które konsekwentnie odmawiało zdatności arbitrażowej tym sporom, co prowadziło do faktycznej blokady rozwoju całego arbitrażu korporacyjnego.  Celem niniejszego artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie jak kształtuje się najnowsza polska regulacja na tle innych wybranych porządków prawnych, poprzez analizę komparatystyczną zdatności sporów uchwałowych oraz ewentualnych innych praktycznych przeszkód dla rozwoju arbitrażu uchwałowego.Zdatność arbitrażowa sporów uchwałowych w Polsce po nowelizacji Z punktu widzenia zdatności arbitrażowej sporów uchwałowych, największe znaczenie mają obecnie przepisy art. 1157 oraz 1163 KPC. W wyniku nowelizacji art. 1157 KPC7, test zdatności ugodowej utracił znaczenie w odniesieniu do sporów o prawa majątkowe (z wyjątkiem spraw o alimenty), w wyniku czego wszystkie spory korporacyjne (w tym uchwałowe) uzyskały zdatność arbitrażową. Rozwiązanie to ucina wieloletnią dyskusję na temat zdatności ugodowej (arbitrażowej) sporów uchwałowych, kształtując pojęcie zdatności arbitrażowej na poziomie rozwiązań aktualnych dla systemów niemieckiego i austriackiego, a więc systemów kręgu germańskiego, z którego wywodzi się również nasz porządek prawny. Warto zwrócić uwagę, że powyższa zmiana stanowi warunek konieczny, choć niewystarczający dla implementacji sprawnego systemu sądownictwa polubownego w sporach korporacyjnych. Drugą kluczową dla zdatności sporów uchwałowych zmianę stanowi nowelizacja art. 1163 KPC8, którego celem jest przede wszystkim pogodzenie prywatnej natury 16arbitrażu z potrzebą rozciągnięcia skuteczności (prawomocności) wyroku sądu polubownego na wszystkich wspólników – również tych niebiorących udziału w sporze9. Po pierwsze, zgodnie z § 1, zamieszczony w umowie (statucie) spółki handlowej zapis na sąd polubowny dotyczący sporów ze stosunku spółki wiąże także organy spółki oraz ich członków, co kładzie kres dyskusji na temat dysharmonii przepisów KPC z przepisami KSH10 oraz zapobiega dualizmowi jurysdykcyjnemu (kiedy to wspólnik wnosiłby powództwo do sądu polubownego, zaś członek zarządu niezwiązany zapisem wnosiłby powództwo do sądu powszechnego). Zmiana ta otwiera także drogę do rozstrzygania przez sąd polubowny sporów z członkami organów spółki11, co nie było dotychczas możliwe przez niepełny zakres podmiotowy dawnego art. 116312. Po drugie, zgodnie z § 2, w sporach o zaskarżanie uchwał zapis na sąd polubowny jest skuteczny, jeżeli przewiduje obowiązek ogłoszenia o wszczęciu postępowania w sposób wymagany dla ogłoszeń spółki najpóźniej w terminie miesiąca od dnia jego wszczęcia (procedura notyfikacyjna). Co więcej, każdy wspólnik (akcjonariusz) może przystąpić do postępowania po jednej ze stron w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia, a skład sądu polubownego wyznaczony w sprawie najwcześniej wszczętej rozpozna wszystkie pozostałe sprawy dotyczące tej samej uchwały (zasada koncentracji postępowań).  Pomimo pozytywnego odbioru nowelizacji, liczne wątpliwości doktryny budzi przede wszystkim art. 1163 KPC13. Po pierwsze, ustawodawca nie przewidział przepisów intertemporalnych, które regulowałyby kwestię ważności i skuteczności dotychczasowych klauzul arbitrażowych oraz toczących się na ich podstawie postępowań arbitrażowych. Zdaniem części komentatorów14, klauzule te pozostaną ważne, a wyroki wydane na ich podstawie będą skuteczne, o ile spełnione zostaną wymogi proceduralne zawarte w nowelizacji. Po drugie, niejasny jest status przystępujących wspólników – czy mieliby oni przystąpić w charakterze strony czy interwenienta (a...