Abstrakt

Uwagi wprowadzające Celem artykułu jest podjęcie rozważań nad zasadą iura novit arbiter (łac. arbiter zna prawo) w arbitrażu międzynarodowym. Przez pojęcie „arbitraż międzynarodowy” autor rozumie wszelkie spory z elementami zagranicznymi rozstrzygane w arbitrażu handlowym i inwestycyjnym, wychodząc z założenia, że dwa wspomniane rodzaje arbitrażu łączy zastosowanie tych samych instrumentów proceduralnych1. Analiza zasady iura novit arbiter podjęta jest przede wszystkim przez pryzmat szeroko rozumianej problematyki dowodowej. Innymi słowy, artykuł ten stara się omówić wspomnianą zasadę od strony praktycznej. Niezależnie bowiem od tego czy arbitrzy są zobowiązani na podstawie lex arbitrii do ustalenia prawa właściwego, a także niezależnie od stopnia ich aktywności w tej materii – zatem skłonności do podejmowania samodzielniej subsumcji – rodzi się pytanie o to, czy faktycznie należy od nich oczekiwać znajomości (choćby tylko ogólnej) przepisów prawnych będących podstawą wyrokowania lub przewijających się w sporze oraz sposobów ich wykładni w ramach prawa właściwego (ang. applicable law) lub też wymagać zgłębienia tego prawa we własnym zakresie. Szczególnie interesujący wydaje się pod tym względem traktatowy arbitraż inwestycyjny, w którym – oprócz norm traktatowych pochodzących z umów o wzajemnej ochronie oraz popieraniu inwestycji (ang. international investment agreements, IIA) – zastosowanie mogą znaleźć inne normy prawnomiędzynarodowe, a nawet normy prawa krajowego (w tle mogą również pojawiać się przepisy prawa UE). Przed omówieniem zasady iura novit arbiter, poruszone zostają dwa istotne zagadnienia wstępne, którymi są zakres ciężaru dowodu, a także daleko idąca specyfika dowodzenia treści prawa w postępowaniu arbitrażowym. Na problematykę iura novit arbiter nakładają się zarazem kwestie kulturowe – podział na kulturę common law37i kulturę civil law – które mogą determinować odmienne stopnie aktywności i oczekiwania poszczególnych arbitrów w postępowaniu dowodowym. Zakres ciężaru dowodu W arbitrażu międzynarodowym powstaje doktrynalna wątpliwość co do zakresu ciężaru dowodu, która wynika z wielu różnic w zakresie ciężaru dowodu między kulturą common law i civil law. Związana jest ona głównie z tym, że w prawodawstwie anglosaskim ciężar dowodu obejmuje zasadniczo prawo obce2. To ostatnie tradycyjnie traktowano w Anglii jako fakt3. Zarazem na gruncie arbitrażu międzynarodowego podnosi, że każde prawo jest w nim niejako „obce”, bowiem pozbawiony jest on forum4. Wskazana wątpliwość łączy się z odpowiedzią na pytanie, co jest przedmiotem dowodu w arbitrażu międzynarodowym, której udzielić spróbuje autor w dalszej części artykułu. Przedmiotem dowodu mogą być tylko i wyłącznie fakty albo fakty i prawo. Analiza zakresu ciężaru dowodu powinna być wstępem do omówienia zasady iura novit arbiter. Przy tej okazji warto poczynić też kilka uwag wprowadzających w przedmiocie ciężaru dowodu w międzynarodowym postępowaniu arbitrażowym. Przede wszystkim wydaje się, że w doktrynie arbitrażu międzynarodowego, zasadniczo angielskojęzycznej, ale autorstwa nie tylko przedstawicieli common law, przyjmowane są często zupełnie odmienne siatki pojęciowe dla nazewnictwa tzw. aspektów materialnych (obiektywnych) i formalnych (subiektywnych) ciężaru dowodu5. To powszechnie używane w polskiej nauce rozróżnienie zostało wypracowane w doktrynie niemieckiego procesu karnego i cywilnego6. Jego zastosowanie w angielskojęzycznej literaturze arbitrażowej nie zawsze jest całkowicie klarowne. To samo dotyczy rozróżnień ciężaru dowodu znanych z prawa amerykańskiego...