Abstrakt

I. Uwagi wprowadzające Arbitraż inwestycyjny Vattenfall AB and others v. Federal Republic of Germany (sprawa ICSID nr ARB/12/12)1 został rozpoczęty w 2012 r. na podstawie Traktatu Karty Energetycznej2 przez szwedzkiego inwestora w elektrownie atomowe w Brunsbüttel i Krümmel, które w wyniku rządowej decyzji o stopniowym zakończeniu produkcji energii atomowej w Niemczech – podjętej w związku z katastrofą w Fukushimie – zakończyły swoją działalność3. Spór ten od kilku lat wywołuje duże zainteresowanie w kręgach praktyków i akademików zajmujących się międzynarodowym prawem inwestycyjnym, prawem energetycznym czy prawem ochrony środowiska. Stał się jednym z przyczynków do szerokiej debaty publicznej w Niemczech i poza nimi na temat obaw związanych z rozwojem sporów inwestor–państwo4. Do sprawy tej odwoływano się m.in. w ramach dyskusji nad zasadnością przyjęcia 15Transatlantyckiego Partnerstwa w dziedzinie Handlu i Inwestycji (TTIP) oraz Kompleksowej umowy gospodarczo-handlowej między UE a Kanadą (CETA), jak również w debacie na temat utworzenia stałego multilateralnego sądu międzynarodowego, który zajmowałby się rozpoznawaniem spraw inwestycyjnych5. Spowodowała ona sprzeciw w Niemczech wobec ujęcia w TTIP mechanizmu rozwiązywania sporów inwestor–państwo6. Jak do tej pory, zainteresowanie budzone przez sprawę Vattenfall przeciwko Niemcom wynikało przede wszystkim z faktu, że – nie licząc sporów prowadzonych wcześniej na podstawie North American Free Trade Agreement (NAFTA) przeciwko Stanom Zjednoczonym Ameryki Północnej i Kanadzie – była jedną z pierwszych i zdecydowanie największą sprawą, w której pozwane zostało wysoko rozwinięte państwo, kojarzone z eksportem kapitału (niemieccy inwestorzy rozpoczynali spory inwestycyjne w 61 przypadkach, podczas gdy Niemcy zostały pozwane w jedynie 3 sprawach)7. Do rozpoczęcia sporu doszło jeszcze przed intensyfikacją powództw inwestycyjnych przeciwko Hiszpanii – związanych ze zmianami w tamtejszym sektorze energii odnawialnej – które oswoiły europejską opinię publiczną i środowiska prawnicze z problematyką traktatowego arbitrażu inwestycyjnego w sprawach energetycznych8. Biorąc pod uwagę, że szwedzki inwestor podniósł w omawianej sprawie roszczenia wynoszące ponad 4,5 mld euro9, nie może dziwić fakt, że stała się gorącym tematem. W związku z wewnątrzunijnym kontekstem sporu, prowadzonego w szwedzko-niemieckiej konfiguracji, w sprawę Vattenfall przeciwko Niemcom zaangażowała się Komisja Europejska (we wrześniu 2015 r. złożyła amicus curiae). Wewnątrzunijny aspekt sporu nie był jednak przedmiotem ożywionej debaty w kolejnych latach. Znacznie większą uwagę obserwatorów sprawy przykuł choćby fakt udostępnienia transmisji jej rozprawy jesienią 2016 r. w Internecie (pokłosie debaty na temat potrzeby transparentności arbitrażu inwestycyjnego). Poszczególne fragmenty rozprawy stały się na tyle słynne, że niektórzy dydaktycy odtwarzali je na wykładach dla studentów. Sprawę Vattenfall przeciwko Niemcom deklinowano zatem w ostatnich latach w literaturze prawniczej, w mediach i na uczelniach przez prawie wszystkie przypadki, obierając przy tym perspektywę inną niż unijna.16 Od 31.8.2018 r. sprawa Vattenfall przeciwko Niemcom stała się głośna z jeszcze jednego interesującego powodu. Trybunał arbitrażowy wydał postanowienie (ang. decision) w sprawie wpływu wyroku Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-284/16 (Slowakische Republik przeciwko Achmea BV)10 na swoją jurysdykcję (Decision on the Achmea Issue)11. Jest to jedno z pierwszych odniesień do sprawy Achmea w orzecznictwie inwestycyjnym po wyroku wydanym w niej w dniu 6.3.2018 r. Tym samym do grona zainteresowanych sprawą Vattenfall przeciwko Niemcom powinni dołączyć wszyscy, których uwagę angażowała przez ostatnie dwa lata sprawa Achmea, w tym zarówno zwolennicy, jak też krytycy wydanego w niej przez sędziów luksemburskich wyroku, czy szerzej prawnicy zajmujący się prawem Unii Europejskiej. Postanowienie z 31.8.2018 r. w sprawie Vattenfall przeciwko Niemcom stanowi nie tylko ważny głos w debacie nad wewnątrzunijnym arbitrażem inwestycyjnym, ale także ciekawą wypowiedź orzeczniczą w toczącej się od lat dyskusji nad tzw. umowami mieszanymi z udziałem UE i państw członkowskich.II. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Achmea Omówienie postanowienia z 31.8.2018 r. w sprawie Vattenfall przeciwko Niemcom nie jest możliwe bez krótkiego przybliżenia sprawy Achmea. W sprawie Achmea wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został złożony w ramach sporu pomiędzy Słowacją a holenderskim ubezpieczycielem Achmea BV, który prowadzony był przed Bundesgerichtshof (Federalnym Trybunałem Sprawiedliwości) w przedmiocie wykonalności wyroku z 7.12.2012 r. wydanego przez trybunał arbitrażowy powołany na podstawie dwustronnej umowy o wspieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji pomiędzy Królestwem Niderlandów a Czechosłowacją (określanej dalej jako: „holendersko-słowacki BIT”). Abstrahując od pełnego omówienia stanu faktycznego tej głośnej sprawy, warto przypomnieć, że dotyczyła ona reformy systemu opieki zdrowotnej, która w 2004 r. otworzyła słowacki rynek dla usług zagranicznych zakładów ubezpieczeniowych w zakresie prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych. Wycofanie się przez rząd słowacki z tej reformy spowodowało spór inwestycyjny. W...