Abstrakt

I. Uwagi wprowadzające Jednym z podstawowych wyzwań jakie stoją dziś przed praktyką arbitrażu handlowego w Polsce jest doskonalenie praktyk i technik zarządzania postępowaniami arbitrażowymi. Tak postawiona hipoteza przyjęta została za podstawę badania arbitrażowego poświęconego zarządzaniu postępowaniami arbitrażowymi, przeprowadzonego z inicjatywy kancelarii Kocur i Wspólnicy sp.k. w osobach mec. M. Kocura i mec. J. Kieszczyńskiego, przy uczestnictwie Akademii Leona Koźmińskiego w osobie autora niniejszego opracowania. Badanie zrealizowane zostało na przełomie 2018 i 2019 r. metodą ankietową. Uczestnicy udzielali odpowiedzi na pytania jedno- lub wielokrotnego wyboru sformułowane w ankiecie internetowej. Badanie skierowane zostało do praktyków arbitrażu, tj. pełnomocników reprezentujących strony w postępowaniach arbitrażowych, arbitrów oraz prawników wewnętrznych przedsiębiorstw. Odpowiedzi udzieliło 108 osób. Podstawowym celem badania był przegląd reguł, technik i praktyk stosowanych w polskim arbitrażu w zakresie organizacji przebiegu postępowania. Przedmiotem analizy były, z jednej strony, techniki i reguły stosowane i dominujące w praktyce („jak jest”), a z drugiej – preferencje uczestników co do wzorców uznawanych za optymalne („jak być powinno”). Założeniem badających była teza, że tylko sprawne i przyjazne przedsiębiorcom postępowanie arbitrażowe stanowi atrakcyjną metodę rozstrzygania sporów gospodarczych. Aby mogło być efektywne, postępowanie powinno być zorganizowane tak, aby możliwe było wydanie sprawiedliwego rozstrzygnięcia w rozsądnym terminie przy jednoczesnym ograniczaniu kosztów dla stron. Analiza szczegółowych zasad i praktyk dotyczących zarządzania postępowaniem służyć ma zatem – w dalszej perspektywie – ich doskonaleniu, poprzez wybór tych najlepszych oraz kreowanie pozytywnych wzorców i trendów. Mamy nadzieję, że przeprowadzone przez nas badanie będzie stymulować dyskusję w tym obszarze i wpłynie pozytywnie na polską praktykę arbitrażową.83II. Znaczenie zarządzania postępowaniem w praktyce arbitrażu handlowego Już w poprzednim, ogólniejszym badaniu (przeprowadzonym w latach 2015–2016)1, niektórzy z respondentów (użytkowników arbitrażu) zwrócili uwagę na niedostatki zarządzania postępowaniami arbitrażowymi w praktyce. W szczególności podkreślano brak wystarczającej aktywności arbitrów w tym przedmiocie2 i zwracano uwagę, że zbyt często postępowanie arbitrażowe rozwija się w sposób chaotyczny („od rozprawy do rozprawy”). W badaniu podjętym na przełomie 2018 i 2019 r. skupiono się zatem na praktykach i standardach zarządzania postępowaniami arbitrażowymi, w szczególności zaś na tych aspektach postępowania, które w największym stopniu decydują o jego efektywności3. Na efektywność postępowania arbitrażowego ma oczywiście wpływ wiele czynników. W dużej mierze jest to doświadczenie, wiedza i dostępność arbitrów. Istotne jest także zachowanie samych stron w toku postępowania. U podstaw podjętego badania legło jednak przekonanie jego autorów, że organizacja postępowania arbitrażowego ma kluczowy wpływ na jego efektywność. Dobra organizacja postępowania arbitrażowego wykracza poza kwestie związane z ustaleniem kalendarza i wydanie postanowienia organizacyjnego. Celem aktywnego zarządzania postępowaniem jest nie tylko jego przyspieszenie, ale również uczynienie go bardziej przewidywalnym i zrozumiałym dla stron oraz pełnomocników. Skuteczne zarządzanie postępowaniem wymaga od arbitrów szybkich reakcji na wydarzenia zachodzące w postępowaniu (np. dodatkowe wnioski stron) oraz sprawnej komunikacji ze stronami postępowania. Sprawna komunikacja oznacza nie tylko stały i szybki kontakt ze stronami i współarbitrami (przede wszystkim za pomocą poczty elektronicznej) w celu omawiania i rozstrzygania wniosków, ale również wskazywanie stronom tych zagadnień, które powinny być jeszcze wyjaśnione. Często podkreśla się również, że efektywne prowadzenie postępowania arbitrażowego wymaga podejmowania właściwych decyzji – w tym w nawiązaniu do merytorycznych zagadnień powstających w sprawie – już na wczesnym etapie postępowania. Brak oceny, co do tego, które z kwestii czy zarzutów podnoszonych przez strony mają istotne i realne znaczenie w sprawie może prowadzić do przeprowadzania niepotrzebnych dowodów i nieuzasadnionego wydłużania 84postępowania. Arbitrzy muszą jednak równoważyć wartość jaką jest szybkość postępowania z koniecznością zapewnienia każdej ze stron możliwości pełnego przedstawienia stanowisk i relewantnych dowodów. Uwzględniając płaszczyznę międzynarodową warto zauważyć, że arbitraż stał się w ostatnich latach dominującą formą rozstrzygania transgranicznych sporów handlowych. Jego zalety są powszechnie znane. Należy jednak stwierdzić, że wszędzie na świecie arbitraż zmaga się obecnie z wydłużaniem czasu trwania postępowań i rosnącymi kosztami. Kwestie związane z organizacją postępowania arbitrażowego są przedmiotem stałego zainteresowania środowiska arbitrażowego, które czyni wysiłki w celu ulepszania obowiązujących w tym zakresie praktyk. W celu zmiany tej tendencji podejmowane są różne inicjatywy, których celem jest wypracowanie najlepszych praktyk, technik, wytycznych i wzorców umożliwiających usprawnienie przebiegu postępowań arbitrażowych4. Wśród najnowszych instrumentów wymienić warto – choć przyjęte z mieszanymi uczuciami przez środowisko arbitrażowe – tzw. Reguły Praskie w sprawie efektywnego prowadzenia postępowań w arbitrażu międzynarodowym5. Inicjatywy zmierzające do poprawy efektywności arbitrażu podejmowane są także w Polsce. Tytułem przykładu warto zwrócić uwagę na najnowszą inicjatywę Polskiego Stowarzyszenia Sądownictwa Polubownego pt. Deklaracja Arbitra6. Określa ona dobre praktyki w zakresie zarządzania postępowaniem arbitrażowym, stanowiące minimalne wymogi, które arbiter powinien spełniać, aby postępowanie prowadzone było w sposób sprawny i efektywny. Obejmuje ona kilka bardzo podstawowych praktyk, które jednak nie upowszechniły się jeszcze całkowicie w polskiej praktyce arbitrażowej (m.in. przeprowadzanie posiedzenia organizacyjnego, postanowienie proceduralne określające harmonogram postępowania, pisemne zeznania świadków, sankcjonowanie nieuczciwych taktyk procesowych). Za ważny z punktu widzenia zarządzania postępowaniem arbitrażowym należy również uznać Raport Komisji ds. Arbitrażu Naczelnej Rady Adwokackiej w sprawie Dowodu z opinii biegłego w postępowaniu arbitrażowym z 2016 r.785 U podstaw badania legło zatem również przekonanie, że potrzebna jest refleksja, które z reguł, technik i praktyk wypracowanych w arbitrażu międzynarodowym warto zastosować w Polsce, a które nie są godne implementowania na gruncie krajowym – albo dlatego, że się nie...