Abstrakt

Wprowadzenie Regulacja stosunków społecznych jest zjawiskiem, które odbywa się na wielu płaszczyznach. Prawo wkracza w coraz to nowsze dziedziny społeczne tworząc modernistyczne koncepcje oparte na funkcji sterowania i kontroli. Zmienia się również postrzeganie filozofii prawa, jego funkcje oraz zasady nowoczesnych regulacji prawnych1. Podkreślenia wymaga okoliczność, że niezmiennym podłożem prawnej rzeczywistości jest konflikt i sposoby radzenia sobie z nim. Pomimo ciągłego rozwoju mechanizmów prawnych problematyka sporów nadal pozostaje nierozwiązana. Współczesny stan funkcjonowania państwa i prawa wskazuje, że rozwiązywanie konfliktów nadal jest dziedziną, która nie jest rozwinięta w pełni, a obecnie funkcjonujące rozwiązania nie spełniają do końca swojej roli. Znikoma skala zastosowania alternatywnych metod rozwiązywania sporów, bo o nich mowa, ma swój skutek w postaci obciążenia sądów sprawami jakie do nich wpływają, przewlekłością postępowań sądowych, czy zajmowanie się wszystkimi sprawami wpływającymi do sądów w tym sprawami mniejszej wagi, których koszt dochodzenia niejednokrotnie przekracza wartość przedmiotu sporu. Często publikacje, których przedmiotem jest mediacja zajmują się jej genezą, opisywaniem zasad jakimi się kieruje mediacja, w tym również procedury mediacyjnej wskazanej w art. 1831–18315 KPC, czy też dotyczą problematyki samej ugody mediacyjnej. Wydaje się natomiast, że niewiele miejsca poświęcono zagadnieniom umiejscowienia mediacji jako alternatywnej metody rozwiązywania sporów na tle stosowania prawa, a także problematyce omówienia mediacji jako szansy na rozwiązanie zaistniałego konfliktu pomiędzy stronami. Celem niniejszej publikacji jest wskazanie miejsca mediacji jako alternatywnego sposobu rozwiązywania sporów. W pierwszej części artykułu zostaną opisane przyczyny kryzysu w sądownictwie oraz ich wpływ na rozwój alternatywnych metod rozwiązywania sporów, w tym zwłaszcza mediacji.57 Następnie zostaną opisane alternatywne metody rozwiązywania sporów, a także ich geneza. Istotnym elementem artykułu jest również część poświęcona problematyce konfliktu, który jest nieodłącznym elementem procesu sądowego, a także podłożem do prowadzenia mediacji. Przyczyny kryzysu w sądownictwie  Problematyka kryzysu sądownictwa z jaką borykamy się w dzisiejszej czasach ma swoje złożone podłoże. Przede wszystkim wskazania wymaga okoliczność, że stopień skomplikowania prawa, brak jego przejrzystości, brak jednolitych interpretacji, a także występujące tzw. luki w prawie blokują właściwy rozwój alternatywnych metod rozwiązywania sporów, co w konsekwencji powoduje obciążenie sądów licznymi sprawami. Mimo konstytucyjnego prawa do sądu, dostęp obywateli do sądu jest ograniczony z racji przeciążenia sądów, przewlekłością postępowań i rosnących kosztów postępowania2. Również i pogląd pojawiający się w literaturze i głoszący wyższość instytucjonalnego wymiaru sprawiedliwości także wpływa na kryzys sądownictwa i jest przyczyną pewnego rodzaju zastoju alternatywnych metod rozwiązywania sporów3. Na tym tle interesujące wydaje się np. stanowisko zajmowane przez A. Korybskiego, który stwierdził, że: „krytyka sądownictwa (jego struktury oraz funkcjonowania) jest zjawiskiem powtarzającym się periodycznie. Z reguły jest ona następstwem występowania określonych zjawisk na zewnątrz systemu prawnego, w odniesieniu do których sądy okazują się instytucjami niezdolnymi do ich szybkiej, taniej i akceptowalnej kwalifikacji prawnej. Do zewnętrznych przesłanek kryzysu sądownictwa dochodzą często przesłanki wewnętrzne, w postaci nieadekwatnej struktury i zasad funkcjonowania sądów, niesprawnych kadr sędziowskich itp.”4 Pogląd ten wydaje się jak najbardziej uzasadniony, biorąc pod uwagę doktrynalne założenia tzw. klasycznej koncepcji procesu, kładącej szczególny nacisk na przestrzeganie norm prawa materialnego5.  Tak daleko idąca dominacja prawa materialnego nad proceduralnym związana jest z koncepcją sprawiedliwości rozumianej jako zgodność wydanej decyzji z normami obowiązującego prawa6. Wydane decyzje mają w tym zakresie charakter władczy.58 W tym miejscu z perspektywy procedury stosowania prawa, należy wskazać, że wyróżnia się cztery podstawowe modele procedur rozwiązywania sporów przez prawo, tj.:1) adjudykacyjny: w modelu tym orzeka się na podstawie z góry ustalonych zasad, przy zastosowaniu sformalizowanej procedury, na które strony konfliktu nie mają żadnego wpływu jak i też nie mają one wpływu na wybór osoby wydającej orzeczenie;2) kontraktowy: w modelu tym strony konfliktu rozwiązują spór samodzielnie; mają one pełną swobodę zarówno co do procedury dochodzenia do rozwiązania sporu jak i do kształtu końcowej decyzji; rozwiązanie sporu następuje (o ile następuje) w postaci samodzielnie wypracowanego przez strony kompromisu; 3) arbitrażowy: w modelu tym osoba trzecia (arbiter, wybierany przez strony) wydaje orzeczenie, które może być zabezpieczone sankcją przymusowej egzekucji;4) mediacyjno-koncyliacyjny – w modelu tym rozwiązanie sporu zakłada uczestnictwo osoby trzeciej, tj. bezstronnego mediatora (koncyliatora), który pomaga stronom w poszukiwaniu rozwiązania sporu akceptowalnego przez strony sporu7.Nawiązując do modelu adjudykacyjnego, który odpowiada założeniom tradycyjnego procesu sądowego, wskazać należy, że model ten jest oparty na klasycznej teorii prawa, modele arbitrażowy, kontraktowy i mediacyjno-koncyliacyjny wywodzą się natomiast z teorii postklasycznej prawa8. W europejskim...