Abstrakt
Uwagi wstępne Ugodowe kończenie spraw cywilnych w praktyce kojarzy się głównie z postępowaniem procesowym. Również w nauce zagadnieniu ugód w postępowaniu nieprocesowym uwagę poświęca się w zasadzie niejako przy okazji, rozpatrując inne kwestie. Fakt ten nie może jednak aż tak bardzo dziwić, jeśli weźmie się pod uwagę, że zdatność ugodowa spraw rozpatrywanych w trybie nieprocesowym jest w porównaniu do sporów będących przedmiotem roszczeń w procesie, znacząco ograniczona. To ograniczenie jest wynikiem z jednej strony tego, że spora liczba spraw poddanych przez ustawodawcę rozpoznaniu i rozstrzygnięciu w postępowaniu niespornym to sprawy cywilne w znaczeniu formalnym, wobec których wyłącza się w doktrynie możliwość załatwienia ich w drodze ugody1. Z drugiej zaś strony nie można nie zauważyć, że w postępowaniu nieprocesowym dominują sprawy o charakterze niemajątkowym. W przypadku tego rodzaju spraw nie ma swoistego domniemania co do ich zdatności do zakończenia ugodą, które charakteryzuje sprawy majątkowe2. Przeciwnie, zakres zdatności ugodowej spraw niemajątkowych zakreśla się kazuistycznie, poprzez kreowanie ich katalogu 75w negatywnym ujęciu. Prawdą jest, że sporo uwagi poświęca się w literaturze, zwłaszcza odnoszącej się do mediacji, takim kwestiom, jak sposób wykonywania władzy rodzicielskiej czy zakres i częstotliwość kontaktów z dzieckiem, przypisując im zdolność ugodową bezwzględnie, jednak czyni się to zazwyczaj raczej w kontekście procesów rozwodowych, a nie osobno prowadzonych postępowań mających na celu regulację tych kluczowych z punktu widzenia dziecka i rodziców zagadnień. Rzecz jasna, sprawy te nie tracą swego negocjacyjnego charakteru w przypadku rozpoznawania ich w postępowaniu przed sądem opiekuńczym na podstawie przepisów art. 568–584 i n. KPC czy w postępowaniu separacyjnym prowadzonym na zgodny wniosek obojga małżonków w myśl przepisów art. 5671–5675 KPC. Wśród spraw uregulowanych w Księdze drugiej KPC postępowania działowe odznaczają się, porównując ich przedmiot z przedmiotem innych postępowań nieprocesowych, pewną specyfiką wynikającą z faktu, że nie tylko są to sprawy, w których dochodzone są roszczenia o majątkowym charakterze, ale przede wszystkim tym, że wbrew przypisywanym postępowaniu nieprocesowemu cechom, z założenia charakteryzuje je występowanie właściwego trybowi procesowemu sporu o prawo. Tym, co właściwe jest dla postępowań działowych i co również winno być brane pod uwagę zarówno przez uczestników postępowania zamierzających podjąć działania w celu zawarcia ugody, jak i przez sąd czy ewentualnie mediatorów jest po pierwsze fakt, że postępowania te, z wyjątkiem spraw o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, są wielopodmiotowe z uwagi na wielostronność stosunków prawnych, jakie są źródłem roszczeń, po drugie zaś, że roszczenia procesowe dochodzone w postępowaniach działowych są bardzo silnie powiązane z materialnoprawnymi kwestiami o nienegocjacyjnym charakterze, nie będącymi często bezpośrednim przedmiotem aktualnie prowadzonego postępowania, co będzie miało przełożenie na zakres prowadzonych negocjacji i treść ugody.Zdatność ugodowa spraw rozpoznawanych w postępowaniach działowych Rozważania na temat proceduralnych aspektów dotyczących ugód zawieranych w postępowaniach działowych należy rozpocząć od udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy sprawom tym faktycznie można przypisać zdatność ugodową. Co prawda, powyżej przyjęto, że tak w istocie jest, gdyż sprawy te mają charakter majątkowy, nadto charakteryzują się elementem sporym, warto jednak przyjrzeć się zagadnieniu nieco dokładniej, gdyż poprzestanie na przytoczonym uzasadnieniu może okazać się niewystarczające. Jak wiadomo, ustawodawca przewiduje w Kodeksie postępowania cywilnego trzy rodzaje postępowań działowych: postępowanie o zniesienie współwłasności (art. 617–625 KPC), postępowanie o dział spadku (art. 680–689) i postępowanie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności między małżonkami (art. 566–567 KPC). Jakkolwiek każde z tych postępowań dotyczy innej sfery stosunków prawnych, to wszystkie mają 76zbliżony charakter i poddane są rozpoznaniu według tych samych reguł3, co znalazło normatywny wyraz w odesłaniu w postępowaniu o dział spadku do przepisów o zniesieniu współwłasności (art. 688 KPC), a w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności pomiędzy małżonkami w odesłaniu podwójnym: do przepisów o postępowaniu o dział spadku (art. 567 § 3 KPC) i tym samym do przepisów o zniesienie współwłasności. W każdym z tych postępowań można w modelowym ujęciu wyróżnić trzy warstwy tworzące ich zakres przedmiotowy, które sąd będzie brał pod uwagę rozpoznając sprawę w celu wydania postanowienia. Warstwy tworzące zakres postępowań działowych w ujęciu modelowym przedstawiają się następująco: 1) stwierdzenie prawa do żądania podziału i ustalenie „substratu” przedmiotu podziału, 2) sposób podziału, 3) rozliczenia pomiędzy uczestnikami. Trzeba przy tym zaznaczyć, że pierwszy (w większym lub mniejszym zakresie) i drugi punkt występują w zasadzie zawsze, trzeci zaś fakultatywnie, w zależności od tego, czy wolą wnioskodawcy (wnioskodawców) jest dochodzenie w postępowaniu działowym roszczeń, które mogą być również przedmiotem odrębnego postępowania procesowego. Na podstawie obserwacji praktyki i orzecznictwa można stwierdzić, że w ramach postępowania o zniesienie współwłasności sąd potencjalnie rozstrzyga m.in. takie kwestie, jak: spory o prawo żądania zniesienia współwłasności, spory o prawo własności (w tym zarzut jednego ze współwłaścicieli, że nabył on własność rzeczy...