Abstrakt
Wprowadzenie W realiach wystąpienia sporu zbiorowego w zakładzie pracy, jedną z metod jego likwidowania jest arbitraż społeczny. Postępowanie arbitrażowe ma na celu rozwiązanie zatargu po nieudanej mediacji, tak by nie sięgać po niepolubowne akcje strajkowe. Zgodnie bowiem z art. 16 ust. 1 ustawy z 23.5.1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych1, podmiot działający w interesie pracowników, składając odpowiedni wniosek, nie korzystając z prawa do strajku, może podjąć próbę rozwiązania sporu poprzez poddanie go rozstrzygnięciu kolegium arbitrażu społecznego. Zastosowany arbitraż społeczny ma zatem charakter fakultatywny. Żeby jednak odpowiedzieć na pytanie, która forma arbitrażu – obligatoryjna czy fakultatywna – jest odpowiednia z punktu widzenia realizowania celu analizowanej metody likwidowania zatargów, należy ustalić istotę wykorzystywania postępowania arbitrażowego. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że arbitraż społeczny nie może być określany jako zmodyfikowana forma mediacji2, mająca na celu poszukiwanie porozumienia rozwiązującego spór, ponieważ w toku postępowania arbitrażowego dopuszczalne jest prowadzenie rokowań zbiorowych, a nie mediacji. Na etapie arbitrażu następuje, co do zasady, rozstrzygnięcie sporu, a zawarcie porozumienia, chociaż jest możliwe, to występuje 45rzadko3. W piśmiennictwie prawa pracy określa się arbitraż głównie jako metodę, w której kolegium arbitrażu społecznego rozstrzyga, a nie rozwiązuje spór4. W art. 16 ust. 3–6 SporyZbiorU ustawodawca posłużył się sformułowaniem „rozstrzyganie” sporu, chociaż w art. 16 ust. 1 SporyZbiorU używa się wyrażenia „rozwiązywanie”5. W arbitrażu chodzi o zważenie żądań stron w oparciu o zobiektywizowane kryteria6.Procedura arbitrażu społecznego Przebieg postępowania arbitrażowego został uregulowany w rozporządzeniu Rady Ministrów z 16.8.1991 r. w sprawie trybu postępowania przed kolegiami arbitrażu społecznego7, w którym w § 1 przyjęto, że spory wielozakładowe rozstrzyga kolegium działające przy Sądzie Najwyższym, zaś spory zakładowe – kolegia działające przy sądach okręgowych, w których utworzono sądy pracy i ubezpieczeń społecznych. W toku arbitrażu społecznego powinno zapewnić się czynny udział stron oraz szybkość postępowania. Niewskazane jest wprowadzenie skomplikowanych reguł utrudniających zastosowanie strajku8. Regulacje zawarte w rozporządzeniu 1991 nie mają na celu upodobnienia arbitrażu społecznego do postępowania cywilnego, lecz ich zadaniem jest uporządkowanie przebiegu procedury tej metody likwidowania sporów zbiorowych9. Przechodząc do problematyki przebiegu arbitrażu społecznego, w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, że w polskim modelu polubownego rozwiązywania sporów zbiorowych arbitraż jest prowadzony na wniosek związku zawodowego, który w myśl § 3 ust. 2 KolArbSpołR powinien zawierać określenie: stron sporu, przedmiotu sporu, danych personalnych osób delegowanych na członków kolegium arbitrażu społecznego. Na podstawie § 5 ust. 2 KolArbSpołR we wniosku o przeprowadzenie arbitrażu społecznego powinny zostać wskazane trzy osoby w celu pełnienia funkcji członków kolegium arbitrażu społecznego. Koniecznym warunkiem przejścia do merytorycznego rozpoznania sprawy przed kolegium...