Abstrakt

I. Wstęp Przedterminowe wygaśnięcie mandatu arbitra wywołuje skutki zarówno w sferze materialnoprawnej, tj. w sferze stosunku prawnego łączącego arbitra ze stronami postępowania (recepto arbitrii), których treść, rodzaj i charakter w znacznej mierze uzależniona jest od przyczyny, która legła u podstaw wygaśnięcia mandatu1, jak również i w sferze proceduralnej. Przedmiotem niniejszego opracowania jest analiza skutków prawnych wygaśnięcia mandatu arbitra wyłącznie w odniesieniu do zagadnień proceduralnych. W odniesieniu do tak zakreślonej sfery badania rysują się dwa zasadnicze problemy. Po pierwsze jest to kwestia rozstrzygnięcia, czy wobec przedterminowego wygaśnięcia mandatu arbitra istnieje konieczność uzupełnienia składu orzekającego, czy też dopuszczalne jest przyjęcie, że postępowanie w sprawie prowadzone będzie oraz wyrok wydany zostanie przez zespół orzekający w niepełnym składzie. Po wtóre zaś, konieczne jest ustalenie, czy, a jeżeli tak, to w jakim zakresie, postępowanie po uzupełnieniu składu orzekającego powinno zostać powtórzone. W niniejszym artykule przeprowadzona zostanie wyłącznie szczegółowa analiza pierwszego z zasygnalizowanych problemów, dokonana z punktu widzenia polskiego prawa arbitrażowego. Jego celem jest w szczególności odpowiedź na pytanie, któremu z przywołanych dwóch rozwiązań przydać należy walor reguły. Zagadnienie to wywołuje dalsze pytania o to, czy w świetle obowiązujących regulacji polskiego prawa arbitrażowego istnieje możliwość uznania dopuszczalności procedowania i orzekania w niepełnym składzie zespołu orzekającego, to jest rozstrzygnięcia, czy, a jeżeli tak, to na jakiej podstawie, tego typu alternatywa w odniesieniu do rozwiązań polskiego prawa może być w ogóle rozpatrywana.67 Rozważania dopełnione zostaną o analizę kwestii potrzeby nowelizacji polskiego prawa arbitrażowego w rozpatrywanym zakresie.II. Pojęcie mandatu arbitra i określenie przyczyn jego wygaśnięcia1. Pojęcie mandatu Dla ustalenia treści pojęcia „mandat arbitra” konieczne jest odwołanie się do skutków prawnych zapisu na sąd polubowny oraz aktu powołania arbitra. Skutkiem zawarcia zapisu na sąd polubowny jest udzielenie sądowi polubownemu kompetencji do rozpoznania i rozstrzygnięcia sporu (skutek pozytywny)2 oraz wyłączenie sądownictwa państwowego od rozpoznania i rozstrzygnięcia sporu poddanego sądowi polubownemu (skutek negatywny)3. Przez powołanie arbitra określona zostaje natomiast osoba, której powierzone ma zostać rozstrzygnięcie sporu pomiędzy stronami. Istota powołania arbitra przejawia się w tym, że na podstawie powołania osoba mająca sprawować funkcję arbitra uzyskuje uprawnienie do jej wykonywania4. Skutkiem powołania jest przyznanie wybranej osobie kompetencji do rozstrzygnięcia5, względnie – w przypadku wieloosobowego składu sądu polubownego – współuczestniczenia w rozstrzyganiu sporu stron6, wynikającej z dokonanego przez strony zapisu na sąd polubowny7. Mandat arbitra jest zatem uprawnieniem przydanym oznaczonej osobie do realizacji wyznaczonych zakresem zapisu na sąd polubowny czynności procesowych – prowadzenia postępowania dowodowego – w tym dopuszczania oraz oceny tak poszczególnych dowodów, jak również całego materiału dowodowego – a przede wszystkim do wydania wyroku, czyli do dokonania czynności koniecznych do rozstrzygnięcia sporu stron8.2. Określenie przyczyn wygaśnięcia mandatu Powstanie mandatu arbitra wiąże się zatem z powołaniem określonej osoby do pełnienia funkcji arbitra. Mandat powstaje z chwilą powołania arbitra9. Wygaśnięcie mandatu, czyli zdarzenie kluczowe dla przedmiotu rozważań niniejszego opracowania, ma miejsce natomiast w następujących przypadkach: a) wykonania mandatu, tj. wydania wyroku albo 68postanowienia o umorzeniu postępowania, b) wyłączenia arbitra, c) rezygnacji lub śmierci arbitra10, d) odwołania arbitra, a także w przypadku e) odmowy przyjęcia funkcji arbitra. Dla problematyki będącej przedmiotem opracowania relewantne pozostają przypadki ustania mandatu, które mają miejsce w trakcie postępowania arbitrażowego, tj. te przypadki, które wiążą się z odwołaniem arbitra, jego rezygnacją (ustąpieniem) lub śmiercią, czyli okolicznościami, które zgodnie z treścią art. 1171 § 3 KPC, wprost określone zostały jako oznaczające wygaśnięcie powołania, jak również z wyłączeniem arbitra, czyli instytucją, która nie została przez ustawodawcę wprost określona jako desygnat tego pojęcia, ale które w literaturze kwalifikuje się jako jeden z przypadków wygaśnięcia powołania arbitra11. W tym miejscu zasygnalizować i podkreślić należy odmienność występującą pomiędzy sytuacją ustania mandatu arbitra, jego wygaśnięcia, a sytuacją, gdy mandat...