Abstrakt

Uwagi wstępne Dobrowolność mediacji jest powszechnie uznawana za jedną z podstawowych zasad mediacji, a wręcz za najważniejszą z nich1, stanowiącą w zasadzie istotę tego polubownego sposobu rozwiązywania sporów. Normatywnym potwierdzeniem tego faktu jest art. 1831 § 1 KPC, z którego treści wynika, że mediacja jest dobrowolna. O ile treść powołanego przepisu nie pozwala na odczytanie zakresu tej zasady, to niewątpliwie jego ulokowanie – pierwszy przepis w rozdziale poświęconym mediacji – świadczy o priorytetowym ujęciu przedmiotowej reguły w polskim postępowaniu cywilnym2. Stąd należy wywodzić, że zakres dobrowolności wynika z oceny całokształtu regulacji. Pomimo okoliczności, że wyżej wskazany przepis nie ulegał zmianie od wprowadzenia mediacji do polskiej procedury cywilnej na mocy ustawy z 28.7.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw3, to niewątpliwie dokonywane nowelizacje mają wpływ na zdekodowanie podstawowych zasad mediacji, szczególnie w zakresie dobrowolności. Zasadnie przyjąć należy, że modyfikacja normatywna dokonana ustawą z 10.9.2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów4 ma wpływ na zakres przedmiotowej zasady. Przedmiotem niniejszego artykułu jest ocena dobrowolności mediacji w kontekście ustawy nowelizacyjnej i próba odpowiedzi na pytanie, czy dokonane zmiany 15nie prowadzą do jej nadmiernego ograniczenia bądź nawet jej wyłączenia. Ma to szczególne znaczenie z uwagi na podkreślony powyżej istotny charakter zasady dobrowolności dla mediacji jako instytucji ADR.Pojęcie zasady dobrowolności w prawie polskim W literaturze zasadę dobrowolności opisuje się jako cechę, zgodnie z którą mediacja może być prowadzona wówczas, gdy strony zgodnie będą zainteresowane takim sposobem rozwiązania sporu, co przejawia się w uprawnieniu stron do odmowy wzięcia udziału w mediacji, jak i zrezygnowania z dalszego w niej uczestnictwa5 i to na każdym etapie postępowania6. Łączy się ją z ograniczeniem aktywności sądu jedynie do inicjatywy jej wszczęcia, co nie jest równoznaczne z obowiązkiem stron do osiągnięcia porozumienia7.  W Kodeksie postępowania cywilnego słowo „dobrowolny” zostało użyte kilkukrotnie. Pierwsze znaczenie dotyczy właśnie postępowania mediacyjnego i zostało zawarte w art. 1831 § 1 KPC, drugie zbliżone użycie znajduje się w art. 1046 § 1 KPC, w myśl którego na komorniku ciąży obowiązek wezwania dłużnika do dobrowolnego wydania nieruchomości w wyznaczonym terminie8. Ani w jednym, ani w drugim przypadku ustawodawca nie definiuje co oznacza wykonanie czegoś dobrowolnie. Jednak w obu wyżej wymienionych przepisach chodzi o rozumienie tego pojęcia zgodnie z wykładnią językową, według której wykonanie czegoś dobrowolnie, to przeprowadzenie określonej czynności samowolnie, z własnej woli, bez konieczności stosowania przymusu9. O tym, że dobrowolność jest jedną z fundamentalnych zasad mediacji świadczy również to, że strony muszą aktywnie i bezpośrednio uczestniczyć w procesie komunikowania się i negocjacji podczas mediacji, kontrolować podstawowe normy, którymi się kierują w osiągnięciu porozumienia, poszukiwać wspólnych rozwiązań, a także decydować o ostatecznym rozwiązaniu sporu, czyli zawarciu ugody bądź też nie10. Z zasadą dobrowolności mediacji, jako jednej...