Abstrakt

I. Uwagi wstępne Zapis na sąd polubowny (nazywany również umową arbitrażową lub umową o arbitraż)1 stanowi centralną instytucję sądownictwa polubownego2. Przedmiotowa umowa 5statuuje bowiem jedyną podstawę kognicji sądu arbitrażowego dla rozpoznania i rozstrzygnięcia danej sprawy3. Dodatkowo nieprawidłowości w zakresie dokonania zapisu na sąd polubowny stanowią częstokroć podstawy do wniesienia skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, względnie odmowy uznania lub stwierdzenia jego wykonalności4.  Pomimo doniosłej roli, jaką pełni umowa arbitrażowa, sąd państwowy nie może wziąć pod uwagę jej istnienia z urzędu5. W oparciu o treść przepisu art. 1165 § 1 KPC wypada bowiem stwierdzić, że w sytuacji, gdy niezależnie od zawarcia zapisu na sąd polubowny, spór objęty przedmiotowym zapisem trafi do sądu powszechnego, ten ostatni odrzuci pozew lub wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego, tylko i wyłącznie w wypadku, gdy pozwany albo uczestnik postępowania nieprocesowego podniesie zarzut umowy arbitrażowej przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy6.6 W konsekwencji w analizowanym kontekście warto zwrócić uwagę na dwie szczególnie relewantne kwestie. Po pierwsze, skoro zapis na sąd polubowny nie jest uwzględniany przez sąd z urzędu, a jedynie na zarzut i dodatkowo w przypadku skutecznego podniesienia tego zarzutu sąd państwowy obowiązany jest odrzucić pozew, to umowa arbitrażowa stanowi niewątpliwie przesłankę procesową o charakterze względnym7. Po drugie, nawet jeżeli strony zawarły zapis na sąd polubowny, to sąd powszechny nie będzie mógł odrzucić wniesionego do niego pozwu, jeżeli w danej sprawie nie dojdzie do skutecznego podniesienia zarzutu umowy arbitrażowej. W takiej sytuacji postępowanie przed sądem państwowym będzie się toczyło nadal, pomimo tego, że będzie dotyczyło sporu, do którego odnosi się przedmiotowa umowa. W związku z tym wypada zatem stwierdzić, że samo zawarcie zapisu na sąd polubowny nie prowadzi do wyłączenia drogi sądowej w sprawach objętych umową arbitrażową – będzie ono bowiem następowało dopiero w momencie skutecznego podniesienia zarzutu zapisu na sąd polubowny8.  Na gruncie poczynionych uwag nie sposób zatem nie docenić relewantnej roli, jaką na obszarze procedury cywilnej odgrywa instytucja zarzutu umowy arbitrażowej. Jeżeli bowiem pomimo dokonania zapisu na sąd polubowny powód wniesie pozew lub wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego do sądu powszechnego, to odrzucenie przedmiotowego pozwu lub wniosku nie będzie dopuszczalne, chyba że pozwany podniesie skutecznie zarzut umowy arbitrażowej. Inaczej ujmując, pomimo zawarcia zapisu na sąd polubowny spór będzie toczył się przed sądem państwowym, a nie przed sądem arbitrażowym, o ile nie dojdzie do skutecznego podniesienia zarzutu w przedmiotowym zakresie.  Należy mieć jednak w tym kontekście na względzie, że nadrzędnym celem przyświecającym dokonaniu zapisu na sąd polubowny jest rozstrzygnięcie objętej nim sprawy przez sąd arbitrażowy, a nie przez sąd powszechny. Mając zatem na uwadze tę szczególną naturę instytucji umowy arbitrażowej kontrowersyjne pozostaje, czy poza możliwością podniesienia zarzutu zapisu na sąd polubowny pozwany będzie posiadał również kompetencję do cofnięcia takiego zarzutu. Przedmiotowe zagadnienie wydaje się być tym bardziej problematyczne, że przepisy procedury cywilnej nie zawierają żadnej regulacji odnoszącej się expressis verbis do odwołania zarzutu istnienia umowy arbitrażowej – odmiennie niż w odniesieniu do samego podniesienia tego zarzutu.  Analizowana kwestia była również przedmiotem rozważań w orzecznictwie – przede wszystkim w uchwale SN z 4.6.2009 r.9 Do stanowiska prezentowanego przez judykaturę 7odnieśli się także przedstawiciele doktryny, w tym w szczególności R. Flejszar i M. Sobuś w artykule zatytułowanym „Dopuszczalność cofnięcia zarzutu zapisu na sąd polubowny”10. Niniejsze rozważania będą zatem miały na celu zajęcie stanowiska w odniesieniu do poglądów prezentowanych na tym tle w orzecznictwie i piśmiennictwie. II. Charakter prawny umowy arbitrażowej a zawarcie zapisu na sąd polubowny i podniesienie zarzutu jego istnienia  W powołanym orzeczeniu SN podnosił, że dla kwestii cofnięcia zarzutu zapisu na sąd polubowny i fazy postępowania, w której może to nastąpić, nie ma znaczenia rozstrzygnięcie spornego zagadnienia charakteru prawnego umowy arbitrażowej. Równocześnie Sąd przyjął, że podniesienie...