Abstrakt

Negocjacje Negocjacje1 są niewiążącym (non-binding) sposobem rozwiązywania sporów, w którym strony starają się osiągnąć porozumienie w spornej lub w potencjalnie spornej kwestii2. Negocjacje są zjawiskiem komunikacyjnym3, przy czym strony mogą rozmawiać ze sobą bezpośrednio lub za pośrednictwem swoich reprezentantów4. Termin „negocjacje” pochodzi od łacińskiego wyrażenia „negotium”5, co oznacza „interes”6. Negocjacje uważa się za „naturalny sposób wyjaśniania sporów”, w pełni harmonizujący z istotą stosunku prawnego7. Negocjacje są samoistną formą ADR (instytucja sui generis)8, choć często stanowią także element (bazę konstrukcyjną)9 innych alternatywnych metod rozwiązywania sporów. 75Na przykład mediacja – uważana za „przedłużenie negocjacji”10, „wspomagane negocjacje”11 (assisted negotiation)12, „posiadające strukturę/konstrukcję negocjacje” (structured nogotiation)13, facylitatywne/ułatwione negocjacje (facilitated negotiation)14 czy „negocjacje we troje”15) – jest procesem, w którym bezstronna osoba trzecia pomaga negocjującym stronom osiągnąć obustronnie akceptowalne porozumienie16. W tym wypadku negocjacje stanowią niezbędny etap w przejściu do innej formy rozwiązywania sporu17. W toku negocjacji strony muszą bowiem podjąć wspólną, zgodną decyzję o włączeniu do sporu osoby trzeciej (np. mediatora lub arbitra) oraz ustalić zasady jej interwencji18. W innym ujęciu negocjacje stanowią istotę, substancję, treść (substance) postępowania, podczas gdy np. mediacja jest „formą” jego przeprowadzenia19. Innymi słowy negocjacje wskazują „co zrobić”, a mediacje „jak to zrobić”20, aby rozwiązać spór. Negocjacje są również częścią m.in. koncyliacji, facylitacji21, mini-trial czy summary jury trial.  Negocjacje od innych form ADR odróżnia stopień samodzielności stron w osiąganiu porozumienia oraz brak udziału osoby trzeciej, takiej jak np. sędzia, arbiter czy mediator w wypracowaniu rozwiązania problemu22. Z tego powodu negocjacje czasem zaliczane są do pozasądowego modelu procedur decyzyjnych, podczas gdy mediacje uważane są za procedurę quasi-sądową ze względu na interwencję osoby trzeciej w rozwiązanie sporu23. Z kolei same mediacje od negocjacji odróżnia się w oparciu o trzy kryteria24:761) w mediacji osoba trzecia towarzyszy stronom w czasie negocjacji, pozostawiając im całkowicie swobodę co do wyniku negocjacji, podczas gdy w negocjacjach nie uczestniczy żadna niezależna osoba pomagająca w doprowadzeniu stron do zakończenia sporu; 2) przebieg mediacji jest bardziej ustrukturyzowany i sformalizowany niż negocjacji;3) przed sądami wielu krajów, np. Australii, USA, Wielkiej Brytanii, Szwecji i Francji, można skutecznie podnieść zarzut zawarcia umowy o mediację, podczas gdy nie ma prawnie skutecznej możliwości podniesienia zarzutu zawarcia umowy negocjacyjnej25.  W prawie polskim instytucja negocjacji została uregulowana w art. 72 i 721 KC. Elementy negocjacyjne można jednak znaleźć w innych instytucjach, takich jak np. list intencyjny, przetarg przy zamówieniach publicznych, partnerstwo publiczno-prywatne, ugoda, rokowania w sporach zbiorowych z zakresu prawa pracy26. W doktrynie27 wyróżnia się następujące rodzaje negocjacji: 1) dispute negotiations i deal-making negotiations (transactional negotiations), 2) distributive negotiations i integrative negotiations. Pierwszy z wymienionych powyżej podziałów dokonywany jest w oparciu o etap, na jakim ujawnia się potrzeba przeprowadzenia negocjacji. Dispute negotiations są potrzebne wówczas, gdy strony pozostają w sporze odnośnie zdarzenia, mającego miejsce w przeszłości, np. doszło do naruszenia postanowień umowy, czy wyrządzenia szkody. W przypadku niepowodzenia tego typu negocjacji spór najczęściej trafia pod osąd osoby trzeciej, arbitra czy sędziego, bądź też jest kierowany na drogę postępowania mediacyjnego. Dla odmiany deal-making negotiations odbywają się między stronami, które dopiero chcą, aby w przyszłości łączył je określony stosunek prawny. Efektem takich negocjacji może być np. ustalenie warunków umowy o pracę czy umowy pożyczki. Również i ten typ negocjacji może prowadzić do procesu sądowego28.  Distributive bargaining prowadzone są wówczas, gdy każda ze stron chce osiągnąć cel, który jest sprzeczny z interesem drugiej strony. W takim przypadku zysk jednej ze stron oznacza stratę drugiej. Tak będzie np. podczas negocjacji ceny mieszkania, którą jeden z kontrahentów zamierza sprzedać, a drugi chce kupić. W tym typie negocjacji często dochodzi do manipulacji informacjami, aby osiągnąć w jak najwyższym stopniu zamierzony efekt. W negocjacjach integrative zazwyczaj można wypracować kilka korzystnych dla obu stron rozwiązań. W tym typie negocjacji występuje wiele powiązanych ze sobą celów, a każda ze stron może odczuwać zwycięstwo z ostatecznego wyniku.  Poza tym paradygmaty negocjacyjne dzieli się na: adversarial (competitive)negotiation i problem-solving (non-adversarial, cooperative)negotiation29. W pierwszym modelu strony współzawodniczą ze sobą, a każda z nich próbuje zdobyć przewagę nad drugą, aby w ten sposób doprowadzić do korzystnego dla siebie rozwiązania sporu. W tym modelu zawsze jest zwycięzca i przegrany (win – lose paradigm, right – wrong based)30. 77Z kolei w orientacji non-adversarial, podobnie jak w mediacji, obydwie strony współdziałają w celu osiągnięcia dogodnego rozwiązania (win – win paradigm, interest – based paradigm)31.  Podstawą negocjacji jest wzajemne zaufanie stron oraz zdolność do kompromisów32. Negocjacje mogą przybrać formę rokowań lub przetargu. „Negocjacje przybierają formę rokowań, gdy toczą się w oparciu o uprzednio...