Abstrakt

Wstęp  W ostatnich latach zakres regulacji prawnej arbitrażu na poziomie federalnym w USA został znacznie rozszerzony – m.in. o spory wynikające z umów adhezyjnych dotyczących zatrudnienia, kredytów konsumenckich, usług oraz opieki medycznej1. W doktrynie zwraca się uwagę na to, że taki kierunek rozwoju arbitrażu stwarza problemy wtedy, gdy arbitraż prywatny zastępuje sąd w rozstrzyganiu sporów dotyczących praw nie tylko kontraktowych, ale także tych wynikających bezpośrednio z ustaw2. Mówi się wręcz o sprywatyzowaniu sprawiedliwości3. Wydaje się, że jest to jednak zbyt daleko idące określenie. Arbitraż wywodzi się bowiem z zasady swobody umów. Jeżeli zatem nie pozbawiono zdatności arbitrażowej sporów wynikających z określonego typu stosunku prawnego, to poddanie ich, mocą umowy o arbitraż, pod sąd polubowny, nie powinno budzić zastrzeżeń.  Dla wyjaśnienia i oceny kierunków rozwoju arbitrażu w USA, niezbędne jest omówienie rozwoju tej instytucji z perspektywy historycznej. Historia ADR w USA wskazuje na istnienie trzech nurtów: prawa handlowego, zbiorowego prawa pracy oraz indywidualnego prawa pracy. Rozstrzyganie sporów z zakresu indywidualnego prawa pracy jest najmłodszym z nich4. Początków istnienia sądownictwa polubownego w USA upatrywać należy w czasach kolonialnych. Czasy kolonialne  W USA, podobnie jak w Europie, arbitraż wykształcił się niejako naturalnie poprzez dążenie kupców do rozpatrywania sporów zaistniałych między nimi w obrocie profesjonalnym przez osoby, które posiadały odpowiednią wiedzę. Kupcy uważali, że sędziowie nie są wystarczająco wykwalifikowani, aby rozpatrywać spory kupieckie. Powierzali je innym kupcom, którzy nie mieli wykształcenia prawniczego. Jako przykład można podać 61obowiązek zwrócenia się ze sporem do trybunału kupieckiego w Wielkiej Brytanii – jeżeli kupiec nie dopełnił tego obowiązku i zwrócił się ze...