Abstrakt

 Jedną z wymienianych zalet mediacji jest to, że metoda ta w mniejszym stopniu niż postępowanie sądowe czy choćby nieformalne negocjacje prawnicze hołduje zasadom prawa materialnego oraz procesowego, co z kolei oznacza zmniejszenie lub wręcz całkowitą eliminację potrzeby udziału prawników w mediacji1. W konsekwencji można się też często spotkać z opinią, że prawo powinno mieć ograniczone zastosowanie w mediacji, gdyż w przeciwnym razie straci ona swój charakter i stanie się podobna do procedur sądowych i arbitrażowych2. Wbrew pozorom jednak prawo oraz prawnicy w mediacjach odgrywają doniosłą rolę3. Szczególnie jest to widoczne tam, gdzie strony są kierowane do mediacji przez sąd, ponieważ zadaniem ustawodawcy w takim przypadku jest zadbanie o to, aby strony miały świadomość, że cały czas postępowanie przed sądem, a co za tym idzie oparcie się przy rozwiązaniu sporu o przepisy prawa materialnego jest dla nich dostępne4. Co więcej, czasami podnosi się również, że w mediacji ze skierowania sądu obok zasad ustalanych przez strony powinny mieć także zastosowanie, choć w ograniczonym zakresie zasady prawne obowiązujące w postępowaniu przed sądem, gdyż oczekiwania stron dotyczące rozwiązania sporu w oparciu o przepisy prawa nie znikają wraz ze zmianą procedury5. Ponieważ w mediacji chodzi o ocenę wartości, zaleca się aby w postępowaniu mediacyjnym uwzględniać ogólnie przyjęte wartości społeczne znajdujące swój oddźwięk również w przepisach prawnych6. Co do tej ostatniej kwestii należy wyrazić sprzeciw. Mediacja jest odrębnym sposobem rozwiązywania sporów od postępowania sądowego, opartym na zasadzie autonomii woli stron i o ile ich wyborem nie jest stosowanie reguł 33obowiązujących przed sądem, nie powinno się automatycznie ich stronom sporu narzucać. Poza tym odniesienie materii sporu do regulacji ustawowych może stanowić pożywkę dla obstawania przy prawnie uzasadnionych pozycjach (dosł. myślenia pozycyjnego, niem. Positionsdenken)7, co może przyczynić się do niemożliwości osiągnięcia ugody w drodze mediacji. Z drugiej jednak strony – jeśli tylko strony wyrażają na to zgodę – wartościowanie oparte na przepisach prawnych może stanowić podstawę rozważań i decyzji mediantów w zakresie podejmowanych przez nich uzgodnień. Rozumiany w ten sposób system prawny ma charakter swoistej oferty8, którą rozważają strony sporu.  Niezależnie natomiast od tego czy mamy do czynienia z mediacją sądową czy umowną prawo wpływa na zakres spraw, które mogą być przedmiotem mediacji i zawartej w jej toku ugody, ale również na ważność i wykonalność ugód zawartych w jej wyniku oraz na zakres roszczeń stron9. Z tego też powodu wskazuje się, że mimo wszystko, jeżeli wolą stron jest osiągnięcie prawnie wiążącego rozstrzygnięcia, znajomość prawa jest przesłanką niezbędną do uzyskania tego celu10. W związku z tym prawo służy przede wszystkim do: - uaktywnienia (urzeczywistnienia) indywidualnych interesów, - kontroli sprawiedliwości, - ustalenia granic dopuszczalności podjęcia konkretnego rozstrzygnięcia, - wykorzystania rozwiązań prawnych na korzyść wszystkich członków rodziny, - ukształtowania porozumienia poprzez wykorzystanie instytucji prawnych i reguł charakterystycznych dla zobowiązań o charakterze umownym11.  Prawo często określa, jakie wymagania musi spełniać mediator, na czym polegają jego zadania i obowiązki, jakie zasady go obowiązują oraz jak kształtuje się jego odpowiedzialność wobec stron mediacji12. Trzeba także pamiętać, że w niektórych rodzajach mediacji (np. ewaluatywnej) mediator może wydawać opinie co do tego, w jaki sposób sprawa byłaby najprawdopodobniej rozstrzygnięta, gdyby została poddana kognicji sądu, co wymaga od niego wiedzy prawniczej. Poza tym przepisy prawa określają, w jakich przypadkach sądy mogą skierować strony do mediacji. Prawdą jest natomiast to, że przepisy prawa materialnego nie są w postępowaniu tak ważne ze względu na obowiązującą w mediacji zasadę autonomii stron13. Strony mogą jednak samodzielnie zdecydować, w jakim stopniu chcą uwzględnić w swoim porozumieniu obowiązujące przepisy prawne. Na tym właśnie polega różnica w stosunku do postępowania przed sądem.34  Z uwagi na wymieniony wpływ prawa na mediację, istotną rolę w jej realizowaniu odgrywają prawnicy. Trzeba przy tym zauważyć, że na początkowym etapie rozwoju mediacji w Stanach...