Abstrakt

Wstęp  W dniu 11.6.2015 r. Unia Europejska złożyła depozytariuszowi Konwencji haskiej z 30.6.2005 r. o umowach dotyczących właściwości sądu (dalej jako: Konwencja) decyzję w sprawie jej zatwierdzenia1. W konsekwencji Konwencja weszła w życie 1.10.2015 r. Konwencja zasługuje na uwagę nie tylko dlatego, że jest obowiązującym prawem, ale również ze względu na to, że stanowi odpowiedź sądownictwa państwowego na Konwencję o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych2 z 10.6.1958 r.3 (dalej jako: Konwencja nowojorska)4. Wejście w życie Konwencji przyznającej efekt woli stron wyrażonej w umowie jurysdykcyjnej oraz ustanawiającej jasno określone zasady uznawania i wykonywania orzeczeń sądów prorogowanych w innych państwach – stronach Konwencji, w dobie problemów międzynarodowego arbitrażu, który staje się coraz droższy, wolniejszy i proceduralnie przeregulowany, uznać należy za wskazanie przedsiębiorcom alternatywnego rozwiązania. Ma to szczególne znaczenie dla sporów o charakterze międzynarodowym. O ile bowiem arbitraż krajowy jest alternatywą dla sądownictwa państwowego, o tyle arbitraż międzynarodowy jest dominującym sposobem rozwiązywania 5sporów międzynarodowych5, a rola sądownictwa państwowego w tym obszarze była dotychczas znikoma6. Wejście w życie Konwencji może zmienić tę sytuację. Jednak aby Konwencja stanowiła realną alternatywę7 dla Konwencji nowojorskiej, musi być ratyfikowana w stopniu co najmniej zbliżonym do stopnia ratyfikacji Konwencji nowojorskiej, której stronami w 2015 r. było 156 państw8. Zakres zastosowania Konwencji  Wbrew polskiemu tłumaczeniu, Konwencja dotyczy umów jurysdykcyjnych, a nie umów o właściwość sądu. Jest to co prawda kwestia terminologiczna, choć o sporym znaczeniu dla państw, które rozróżniają instytucję umowy jurysdykcyjnej (prorogatio irisdictionis) (art. 1104 KPC) od umowy o właściwość sądu (prorogatio fori) (art. 46 KPC). Sama Konwencja dostrzega różnicę między alokacją jurysdykcji między sądy różnych państw a alokacją właściwości sądów w ramach jednego państwa (art. 5 ust. 3 lit. 5 Konwencji).  Konwencja ma zastosowanie do tzw. wyłącznych umów jurysdykcyjnych zawartych w sprawach o międzynarodowym charakterze z zakresu prawa cywilnego lub handlowego. Tym samym Konwencja wprowadza trzy kumulatywne i konieczne przesłanki jej zastosowania. Każda z tych przesłanek może budzić rozbieżności interpretacyjne, a tym samym ryzyko niejednolitości stosowania Konwencji (szczególnie w odniesieniu do niezdefiniowanych w Konwencji pojęć sprawy cywilnej i handlowej).  Konwencja umożliwia rozszerzenie jej zakresu przedmiotowego o niewyłączne umowy jurysdykcyjne (dotyczy to przepisów regulujących uznawanie i wykonywanie orzeczeń). Konieczne jest jednak złożenie przez państwo przystępujące do Konwencji oświadczenia. Orzeczenia wydane przez sądy prorogowane na podstawie niewyłącznych umów jurysdykcyjnych będą uznawane i wykonywany w państwach – stronach Konwencji, które złożą analogiczne oświadczenia – na zasadzie wzajemności.  Konwencja definiuje pojęcie „charakteru międzynarodowego sprawy”. Sprawa ma charakter międzynarodowy, chyba że zaangażowane w nią strony mają zwyczajowe miejsce pobytu w tym samym państwie, a stosunki między tymi stronami i wszystkie inne elementy mające znaczenie w sporze, bez względu na siedzibę sądu prorogowanego, są powiązane wyłącznie z tym państwem (sprawa czysto wewnętrzna). Państwa – strony Konwencji mogą złożyć oświadczenie, wskazując że sądy tego państwa mogą odmówić6 rozstrzygania sporów, których dotyczy umowa jurysdykcyjna, jeżeli poza siedzibą sądu prorogowanego...