Abstrakt

I. Uwagi wstępne  Przedmiotem rozważań w niniejszym artykule jest problematyka kwalifikacji podmiotowych arbitrów i mediatorów, z ograniczeniem zakresu analizy do kwalifikacji prawnych. Prezentowana publikacja nie dotyczy natomiast wymogów o charakterze pozaprawnym, w szczególności cech o charakterze psychologicznym, których posiadanie przez arbitra czy mediatora jest pożądane1. W prezentowanej publikacji odniesiono się do wymogów prawnych wynikających zarówno z przepisów prawa, w szczególności przepisów rangi ustawowej, oraz wymogów niemających charakteru normatywnego. Do tej ostatniej kategorii zaliczono np. kwalifikacje podmiotowe wynikające z umowy stron postępowania arbitrażowego. II. Kwalifikacje podmiotowe arbitrów 1. Ustawowe kwalifikacje podmiotowe arbitrów  Przepisy prawne regulujące kwestię kwalifikacji podmiotowych arbitrów nie są rozbudowane. Wynika z nich, że arbitrem może być jedynie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych (art. 1170 § 1 KPC), następnie, że arbitrem nie może być sędzia państwowy, chyba że jest to sędzia w stanie spoczynku (art. 1170 § 2 KPC), przy czym w niektórych ustawodawstwach wyłączenie odnośnie czynnych sędziów państwowych nie obowiązuje. Przykładowo, jak wskazuje A. Szumański, w prawie angielskim funkcję arbitra może sprawować również aktywny zawodowo sędzia państwowy2. Arbitrem może być osoba o dowolnym obywatelstwie (art. 1170 § 1 KPC), nie musi to 75być zatem obywatel polski, co jednak nie oznacza, że kwestia obywatelstwa arbitrów jest całkowicie prawnie indyferenta. Jeżeli bowiem dochodzi do powołania jedynego arbitra albo arbitra przewodniczącego przez sąd powszechny3 w sporze między stronami mającymi miejsce zamieszkania lub siedzibę w różnych państwach, sąd ten powinien rozważyć potrzebę powołania osoby niezwiązanej z żadnym z tych państw (art. 1173 § 2 KPC). Wydaje się jednak, że niezachowanie tej reguły przy powołaniu jedynego arbitra albo arbitra przewodniczącego nie stanowi podstawy do ewentualnego zaskarżenia wyroku sądu polubownego w drodze skargi, o której mowa w art. 1205 i n. KPC. W szczególności nie zostaje w takim przypadku spełniona podstawa z art. 1206 § 1 pkt 4 KPC (niezachowanie wymagań co do składu sądu polubownego lub podstawowych zasad postępowania przed tym sądem, wynikających z ustawy lub określonych przez strony). Artykuł 1173 § 2 KPC wymaga bowiem jedynie tego, aby sąd powszechny dokonujący powołania jedynego arbitra albo arbitra przewodniczącego rozważył kwestię powołania osoby niezwiązanej z żadnym z państw, w których strony sporu mają miejsce zamieszkania lub siedzibę. Nie jest to zatem wymóg bezwzględnie obowiązujący.  Wskazane powyżej wymogi mają charakter minimalny, tj. każdy arbiter musi je spełniać, zaś brak posiadania przez sędziów polubownych wymaganych kwalifikacji podmiotowych może prowadzić do określonych konsekwencji prawnych, o czym będzie mowa poniżej. W tym miejscu należy jednak zauważyć, że przedstawione uprzednio wymogi minimalne spełniają osoby, które niekonieczne – w sensie moralnym – kwalifikują się do pełnienia funkcji arbitra. W pierwszej...