Abstrakt

Uwagi wstępne  Z punktu widzenia zastosowania sądownictwa polubownego (arbitrażu), będącego, uregulowaną w Kodeksie postępowania cywilnego (art. 1154–1217), pozasądową formą rozstrzygania sporów, kwestią o charakterze zasadniczym staje się wskazanie, które ze sporów mogą stanowić przedmiot rozpoznania sądu polubownego. Sądy arbitrażowe jako instytucje nie należące do państwowego systemu wymiaru sprawiedliwości1 nie mogą, rzecz jasna, wyrokować we wszystkich sprawach. Pełna zależność między charakterem sprawy a możliwością jej rozpoznania przez sąd polubowny dostrzegalna jest tak w aktach prawa międzynarodowego poświęconych arbitrażowi2, jak i w wielu przepisach prawa modelowego UNCITRAL3. Również w treści art. 1157 KPC polski ustawodawca w sposób niebudzący wątpliwości dał wyraz zasadzie, że rozpoznawanie pewnych kategorii sporów stanowi domenę sądów powszechnych. Niezależnie od wspomnianego przepisu, w ustawie określono także wiele konsekwencji naruszenia powyższej reguły poprzez poddanie pod rozstrzygnięcie sądu arbitrażowego sporu zastrzeżonego do wyłącznej kompetencji sądów powszechnych. Jako że sądy państwowe pełnią funkcję kontrolną nad sądownictwem polubownym, powyższa praktyka, jako niezgodna z prawem, skutkuje odmową uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku arbitrażowego lub ugody zawartej przed sądem arbitrażowym (art. 1214 § 3 pkt 1 KPC) przez państwowy organ wymiaru sprawiedliwości, bądź uchyleniem takiego wyroku w toku specjalnej procedury (art. 1206 § 2 pkt 1 KPC).5   W doktrynie przyjęto, że przedmiotowa kwalifikacja sporów, które mogą być rozpoznane przez sąd polubowny określana jest mianem zdatności arbitrażowej4 (ang. arbitrability of disputes), zaś przymiotnik „zdatny” arbitrażowo wskazuje na spór, którego charakter zezwala na poddanie go mocą zapisu na sąd polubowny pod rozstrzygnięcie tego sądu. Odnotować należy, że rodzime ujęcie zdatności arbitrażowej jest węższe w stosunku do jej odpowiednika przyjętego w anglosaskich systemach prawnych, gdzie obok przedmiotowej zdatności arbitrażowej, wyróżniono także podmiotową zdatność arbitrażową, która – jak sugeruje nazwa – odwołuje się do kwestii podmiotowych, tj. cech leżących po stronie osób uprawnionych do poddania sporu pod arbitraż5. Artykuł 1157 KPC – podstawa zdatności arbitrażowej sporów w prawie polskim   Przyjęte w polskim systemie prawnym (art. 1157 KPC) uregulowanie w zakresie zdatności arbitrażowej sporów sformułowano następująco: „Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spory o prawa majątkowe lub spory o prawa niemajątkowe – mogące być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty”. Treść art. 1157 KPC jest wynikiem...