Abstrakt

I. Uwagi wstępne – znaczenie standardów jawności dla arbitrażu inwestycyjnego   Kiedy w 1976 r. Komisja Narodów Zjednoczonych ds. Międzynarodowego Prawa Handlowego (UNCITRAL)1 wprowadzała swój pierwszy regulamin arbitrażowy, jego twórcom zależało na stworzeniu skutecznego mechanizmu rozwiązywania międzynarodowych sporów handlowych2. Przez wiele lat regulamin ten służył realizacji założonego celu, ułatwiając rozwiązywanie międzynarodowych sporów wynikłych z transakcji handlowych pomiędzy prywatnymi przedsiębiorcami, mającymi siedzibę w różnych państwach3. Od jakiegoś czasu jednak, wbrew założeniom jego twórców, regulamin arbitrażowy UNCITRAL zaczął być stosowany również do rozwiązywania sporów wynikających z umów inwestycyjnych. Taki trend jest wynikiem rozprzestrzenienia się dwustronnych umów inwestycyjnych (BIT) pomiędzy państwami, które zezwalają inwestorom pochodzącym z jednego państwa, pozywać drugie państwo przed międzynarodowe trybunały arbitrażowe, na podstawie regulaminu arbitrażowego UNCITRAL4. Do dziś, aż 26% 23wszystkich znanych sporów inwestycyjnych, które trafiły pod arbitraż międzynarodowy, rozwiązywanych było właśnie w oparciu o ten regulamin5.   Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie nowych reguł jawności UNCITRAL w kontekście udziału Polski w sporach inwestycyjnych rozwiązywanych przez arbitraż międzynarodowy. W pierwszej kolejności, artykuł skupia się na przedstawieniu istoty nowych regulacji oraz ich analizie. Następnie, identyfikuje możliwy wpływ nowych reguł jawności na sytuację Polski, jako strony międzynarodowych sporów inwestycyjnych. Ostatecznie, artykuł bada możliwość rozszerzenia zakresu stosowania reguł jawności na międzynarodowe spory handlowe, wynikające ze stosunków umownych, w których państwo jest stroną postępowania arbitrażowego, a które nie podlegają rozpoznaniu na gruncie obowiązujących traktatów inwestycyjnych.   Przedmiotem sporu inwestycyjnego są działania lub zaniechania władzy publicznej, prowadzące do szkody wyrządzanej zagranicznemu inwestorowi, z naruszeniem obowiązujących traktatów inwestycyjnych. Szkoda ta powstaje na ogół w wyniku wywłaszczenia zagranicznej inwestycji, na skutek wprowadzenia przez państwo regulacji dotyczących istotnych zagadnień funkcjonowania państwa takich jak ochrona zdrowia publicznego czy środowiska. W związku z powyższym arbitraż inwestycyjny może mieć wpływ na istotne kwestie związane z działalnością organów wykonawczych państwa oraz interesy i prawa obywateli. Wartość przedmiotu sporu w prowadzonych arbitrażach inwestycyjnych jest zwykle znacząca dla stanu finansów publicznych państwa. Obywatele zatem powinni mieć prawo do rzetelnej informacji i możliwość kontroli działań administracji publicznej w zakresie prowadzonych inwestycji. Jest to istotne, ponieważ ewentualne negatywne konsekwencje prowadzonych sporów inwestycyjnych ponoszą podatnicy, z czyich pieniędzy wypłacane są odszkodowania zagranicznym inwestorom6.   Na gruncie obowiązującego regulaminu arbitrażowego UNCITRAL, obywatele uzyskiwali znikomy dostęp do informacji dotyczącej poszczególnych sporów, nawet gdy dotyczyły one istotnych aspektów funkcjonowania państwa, czy też zdemaskowanych, nieuczciwych praktyk biznesowych którejś ze stron postępowania7. W odpowiedzi na problem ograniczonego dostępu do informacji, w dniu 11.7.2013 r., UNCITRAL wprowadził nowe reguły jawności w arbitrażu inwestycyjnym, prowadzonym na podstawie obowiązującego regulaminu arbitrażowego UNCITRAL8. Wprowadzenie nowych reguł odzwierciedla światowy trend w ustanawianiu standardów jawności i przejrzystości funkcjonowania instytucji prawnych, zapewniających skuteczne rządy prawa24 i poszanowanie demokracji9. Zgodnie bowiem z zasadami dobrego rządzenia (good governance), działalność organów publicznych państwa powinna być jawna i poddawana społecznej ocenie10.   Jednym z głównych argumentów przemawiających za potrzebą wprowadzenia standardów jawności w międzynarodowym arbitrażu inwestycyjnym jest fakt, że stroną sporu inwestycyjnego jest państwo. Wprowadzenie standardów jawności umożliwi obywatelom sprawowanie kontroli nad działaniami organów państwa, w związku z procesem inwestycyjnym...