Abstrakt

Uzupełniające formy wymiaru sprawiedliwości – fundamentalne tezy wyjściowe   Szeroka dyskusja nad optymalną koncepcją wymiaru sprawiedliwości jest niezbędna i może przynieść istotne korzyści, nawet w sytuacji nie formułowania przez wszystkich uczestników dyskursu propozycji ostatecznych rozwiązań. Analizując podjętą problematykę należy mieć świadomość, że dotyczy ona tak fundamentalnych zagadnień jak: wolność, sprawiedliwość, wizja prawa, państwa i społeczeństwa, komunikacja społeczna, opanowywanie sporów, model stosowania prawa, efektywność prawa czy jego granice.   Zjawiska kryzysowe dotyczące tradycyjnego modelu wymiaru sprawiedliwości (sądownictwa)3 oraz zmiany zachodzące we współczesnych systemach prawno-społecznych 101(dyferencjacja, autonomizacja, proceduralizacja)4 uzasadniają pilną potrzebę prowadzenia wieloaspektowych badań w szczególności nad: 1) odpowiednim (nowym) rozumieniem (formułą), organizacją i funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości (postulat pluralizmu form wymiaru sprawiedliwości, postulat ulepszenia wymiaru sprawiedliwości), 2) nową wizją sądu (idea sądu otwartego), 3) optymalnym doborem i stosowaniem podstawowych trybów rozwiązywania i rozstrzygania sporów prawnych (adjudykacyjnego, arbitrażowego, mediacyjnego, negocjacyjnego), 4) stworzeniem bądź odpowiednim adaptowaniem (recepcją) mieszanych form oraz fazowych mechanizmów rozstrzygania i rozwiązywania sporów prawnych.   Głównym celem artykułu jest: 1) zaprezentowanie rozumienia terminu „wymiar sprawiedliwości” w szerszym (przedmiotowo-funkcjonalnym) znaczeniu, jako działalności polegającej na opanowywaniu sporów prawnych, niebędącej wyłączną domeną sądów (brak monopolu sądów) oraz podtrzymanie propozycji używania w nauce prawa i praktyce prawniczej terminu „uzupełniające formy wymiaru sprawiedliwości” („Complementary Forms of Justice„) na oznaczenie instytucji mediacji oraz innych form ADR, aby podkreślić ich przede wszystkim uzupełniający, symbiotyczny oraz subsydiarny, a nie stricte alternatywny (wobec sądowego wymiaru sprawiedliwości) charakter; 2) przedstawienie mediacyjnej specyfiki wymierzania sprawiedliwości.   Uznawanie albo nieuznawanie „mediacji” za jedną z form wymiaru sprawiedliwości determinowane jest w przeważającej mierze przyjmowanym rozumieniem istoty i celów mediacji, wymiaru sprawiedliwości oraz wymierzania sprawiedliwości, a także wzajemnych relacji pomiędzy nimi. Konsekwencja i porządek rzeczy wymaga przedstawienia podstawowych założeń autora w tym zakresie.   Zgodnie z internalizowaną potrzebą (postulatem) odpowiedniego łączenia różnych paradygmatów mediacyjnych5 – mediację z jednej strony postrzegam jako 102jedną z podstawowych form Alternative Dispute Resolution (ADR), służącą rozwiązywaniu sporów na drodze porozumienia, której konstytutywny zespół cech stanowią:...