Abstrakt

Wstęp  Koncepcja paradygmatu naukowego jest jedną z najważniejszych składowych teorii rozwoju nauki stworzonej przez T. Kuhna. Jej ramy przedstawił w wydanym w 1962 r. dziele Struktura rewolucji naukowych1. Paradygmat w ujęciu T. Kuhna stanowi pewien akceptowany wzorzec praktyki naukowej, model, z którego wyłania się zwarta tradycja badań naukowych2. Uczeni, przyjmujący za podstawę swoich badań określony paradygmat, stają się wierni związanej z nim tradycji badawczej, którą T. Kuhn nazywa nauką normalną3. Według T. Kuhna rozumienie naukowości zmienia się wraz z upływem czasu. Rozwój nauki przebiega w sposób nieewolucyjny, nie polega na stopniowym kumulowaniu wiedzy poprzedników4. Kolejne etapy tego rozwoju przedzielają rewolucje naukowe poprzedzone dosyć długimi okresami rozwoju nauki normalnej. Badania prowadzone w ramach nauki normalnej nie wychodzą poza przyjmowany przez badaczy paradygmat naukowy. Wraz z rewolucyjnymi zmianami w ramach danej dziedziny nauki zmienia się również przyjmowany przez badaczy paradygmat.  Pojęcie paradygmatu funkcjonowało pierwotnie w obrębie językoznawstwa i oznaczało zespół form deklinacyjnych lub koniugacyjnych właściwych danemu typowi wyrazów5. Do filozofii nauki wprowadził je w XVIII w. G.Ch. Lichtenberg, określając paradygmat jako fundamentalny wzorzec wyjaśniania w naukach fizykalnych6. Dopiero jednak T. Kuhn spopularyzował pojęcie paradygmatu w takim znaczeniu, jakie nadaje się mu na gruncie filozofii 63nauki7. Warto jednak zauważyć, że T. Kuhn nigdzie do końca nie zdefiniował tego pojęcia, co więcej – używał go w wielu znaczeniach8. Stąd biorą się różnice w rozumieniu pojęcia paradygmatu wśród badaczy koncepcji T. Kuhna. Sam T. Kuhn starał się w późniejszych pracach wyjaśnić znaczenie stosowanych przez siebie pojęć9 – w tym pojęcia paradygmatu, nie przyniosło to jednak oczekiwanych przez niego rezultatów. Wydaje się, że według T. Kuhna pojęcie paradygmatu powinno pozostać przynajmniej w części niezwerbalizowane. Odpowiada to jego wizji wiedzy, której również w całości zwerbalizować się nie da10.  Mając powyższe na uwadze wypada ograniczyć się do podanego przez T. Kuhna określenia paradygmatów, jako powszechnie uznawanych osiągnięć naukowych, które w pewnym czasie dostarczają wspólnocie badaczy modelowych problemów i rozwiązań11. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na użyty przez T. Kuhna zwrot „w pewnym czasie”. Otóż cechą charakterystyczną koncepcji paradygmatu naukowego jest uhistorycznienie, czy też „zafiksowanie” czasowe12 określonego paradygmatu, jego niezmienność w określonym horyzoncie czasowym. Dopóki paradygmat pozostaje twórczy poznawczo, tzn. dostarcza uczonym wciąż nowych modelowych...