Abstrakt

I. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece1. Charakterystyka problematyki rodzinnej  Brutalizacja życia, z którą stykamy się bezpośrednio lub pośrednio – dzięki np. relacjom w środkach masowego przekazu, coraz częściej odzwierciedla rzeczywisty obraz świata przestępczego i szerokiego działania sprawców. Przemoc dotyka też sfery życia domowego i narusza podstawowe prawa człowieka, w tym prawo do życia i zdrowia oraz poszanowanie godności osobistej. Prawem każdego człowieka jest prawo do bezpieczeństwa osobistego (podkr. – D. S.-B.), sankcjonowane choćby przez Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności1, która jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa i stanowi część krajowego porządku prawnego.  We współczesnym świecie nastąpiła transformacja modelu rodziny – obok klasycznego, sformalizowanego (z dziećmi lub bez nich) spotykamy również związki nieformalne, partnerskie2. Zauważyć można, że coraz powszechniejszym zjawiskiem jest rozpad związków, które do tej pory stanowiły rodzinę – zarówno sformalizowanych, jak i nieformalnych. Wpływa to na warunki wychowania dzieci, coraz więcej z nich wychowywanych jest przez jednego rodzica, często jedynie przy symbolicznym udziale drugiego. Wiele dzieci wychowuje się w nowych związkach, powstających po rozwodzie lub rozstaniu partnerów. Zmienia się również sposób wychowywania dzieci, ponadto częstym zjawiskiem jest brak ścisłego emocjonalnego kontaktu i porozumienia z zapracowanymi rodzicami. Na proces kształtowania postaw dzieci i dorastającej młodzieży ogromny, niespotykany wcześniej wpływ mają media, przede wszystkim internet, co oddziałuje też na przebieg procesów wychowawczych i często prowadzi do powstawania wielu problemów interpersonalnych, zarówno w rodzinach, jak i w funkcjonowaniu społecznym.133  Należy zauważyć, że konflikt w rodzinie można rozważać w dwóch aspektach. Pierwszy z nich dotyczy samych rodziców, może się powiększać i prowadzić do rozwiązania w formie separacji lub rozwodu, oraz drugi dotyczy relacji między rodzicami a dzieckiem i wynika z postrzegania dziecka jako swoistego przedmiotu własności bez uwzględnienia jego prawa do rozwoju osobowości. Sam konflikt rodzinny bardzo często jest wielowątkowy, może narastać przez długi czas i dotykać bliskich relacji o podłożu emocjonalnym, psychologicznym, a także społecznym. Rozpad więzi rodzinnych i partnerskich rodzi rozgoryczenie, złość, agresję, co w następstwie może powodować naruszanie praw drugiej osoby, których integralnym elementem jest m.in. prawo do rozwoju osobistego, wyrażania własnych opinii, decydowania o własnym losie, czyli prawo do stanowienia o sobie. Na tym tle może dochodzić również do aktów przemocy, w których zauważalny jest element przewagi sprawcy nad ofiarą. Owa przewaga może mieć również heterogeniczny charakter, mianowicie może być to przewaga: ekonomiczna, fizyczna, uzależniająca bezpośrednio ofiarę od sprawcy lub emocjonalna i psychiczna, powstająca na tle wielu różnic, choćby w wykształceniu, lub odmienności kulturowych. Takie zachowania mogą być również spowodowane nadużywaniem alkoholu lub/i innych używek oraz skłonnością do awantur i przemocy. Naturalnie ofiary często starają się przeciwstawić aktom przemocy i podejmują próby rozmowy ze sprawcami, stawiają im nawet warunki, grożą odejściem lub szukają wsparcia i zrozumienia u bliskich. Problemem ich jest jednak zespół stresu pourazowego – PTSD (Post Traumatic Stress Disorder), który może przyjmować postać np. syndromu bitej kobiety. Objawami mogą tu być niska samoocena, depresja, strach, unikanie myśli i rozmów związanych z urazem, unikanie osób, miejsc, sytuacji, które przypominają o traumatycznym zdarzeniu, poczucie zobojętnienia w życiu uczuciowym, przeświadczenie o braku perspektyw na karierę czy udane życie rodzinne oraz wzmożona drażliwość, wybuchy złości, oczekiwanie wyimaginowanych zagrożeń itp.3. Stan ten może się utrzymywać wiele lat, a dzieje się tak, jak zauważa A. Lipowska-Teutsch, na skutek powstawania nieodwracalnych zmian pourazowych w centralnym układzie nerwowym ofiary, których źródłem mogą być mechaniczne uszkodzenia mózgu, jak też wpływ długiego i intensywnego stresu4. Do tego dochodzą towarzyszące zawsze zjawiskom konfliktowym związanym z relacjami międzyludzkimi silne emocje, które nie pozwalają na rzeczowy i racjonalny osąd sytuacji. Dlatego też skonfliktowane strony potrzebują fachowej pomocy. Zaś ocena rozwiązywania konfliktów rodzinnych mających związek z przemocą wymaga zgłębienia aspektu zjawiska samej przemocy5 oraz wglądu w specyficzne mechanizmy relacji między osobą pokrzywdzoną a stosującą przemoc. Tym bardziej że osoby doznające przemocy domowej przejawiają bardzo często postawy, które trudno zrozumieć osobie niebędącej w takiej sytuacji. Chodzi tu szczególnie o brak konsekwencji w postępowaniu, która ma swoje źródło...