Abstrakt

I. Pojęcie konfliktów i metody ich rozwiązywania  Konflikty (spory, kłótnie) są częścią życia i mogą pojawić się w każdym czasie i w każdej warstwie społeczeństwa. Konflikt jest sytuacją społeczną, w którą zaangażowane są przynajmniej dwie strony, przy czym mają one sprzeczne cele. Samo zaś pojęcie sporu prawnego utożsamiane jest z sytuacją, w której jedna ze stron występuje z roszczeniem, skargą, żądaniem lub prawnie relewantnym twierdzeniem, które druga strona kwestionuje. Określenie to zakłada istnienie ukształtowanego przez prawo lub tylko poddanego odpowiednim rygorom prawnym sposobu (trybu) rozważenia racji każdej ze stron1. Można też przyjąć, że spór to różnica stanowisk w przedmiocie uprawnień objętych istniejącym stosunkiem prawnym, który wskazuje na różnicę zdań dwóch podmiotów w kwestii naruszenia albo zagrożenia uprawnienia2.  Zadaniem prawa jest wprowadzenie porządku tak, aby konflikty te mogły być rozwiązywane w sposób godziwy, stosownie do uporządkowanych, demokratycznych procedur3. Co do zasady rozstrzyganie (rozpoznawanie) sporów prawnych należy do sądów, które sprawują wymiar sprawiedliwości, jednak w toku rozwoju społeczno-kulturowego doszło do wyodrębnienia innych, pozasądowych lub powiązanych z instytucjami sądownictwa mechanizmów rozwiązywania sporów4. W związku z tym można wskazać, iż do podstawowych sposobów rozwiązywania sporów zalicza się:1) typ kontraktowy, w którym rozstrzygnięcie sporu następuje na skutek porozumienia się samych stron,2) typ mediacyjno-koncyliacyjny, w którym przy rozstrzygnięciu sporu pośredniczy osoba trzecia pozbawiona jakichkolwiek uprawnień władczych,53) typ arbitrażowy, w którym strony mają wpływ na wybór arbitra, czasem również reguł i procedury, z tym jednak zastrzeżeniem, że rozstrzygnięcie arbitra ma charakter wiążący,4) typ adjudykacyjny, w którym rozstrzygnięcie sporu ma także charakter wiążący, ale strony nie mają wpływu ani na wybór osoby sędziego, ani na określenie reguł i procedury5.II. Mediacja jako metoda ADR – rodzaje mediacji  Idea alternatywnego rozwiązania sporów nie jest obca polskiej tradycji. Próbowano ją – z różnym powodzeniem – realizować głównie w sferze obrotu gospodarczego, roszczeń ze stosunku pracy, ochrony praw konsumenta i pewnych interesów grupowych. Trudno jednak nie zgodzić się z opinią, że instytucje wykształcone w czasach realnego socjalizmu, przede wszystkim zaś formy sądownictwa społecznego czy komisji pojednawczych, „miały z reguły fasadowy charakter i w większości przypadków tylko formalnie uznawały zasadę konsensu”6. Tak więc instytucje te odgrywały mało znaczącą rolę, a ich powstanie wiąże się nie tyle z faktycznym dążeniem do wykreowania zaspakajających potrzeby praktyki rozwiązań, ile kierowaną odgórnie, nastawioną na uzyskanie efektu propagandowego akcją. Przy czym, jak przyjmuje Z. Kmieciak, znaczącym impulsem dla rozwoju w Polsce form alternatywnych, w tym kształtowania ustawowych podstaw dla korzystania z mediacji jako jednego ze środków rozwiązywania sporów, były wydarzenia związane z falą protestów społecznych zapoczątkowaną w 1980 r., a transformacja prawno-ustrojowa z przełomu lat 80. i 90. sprawiła, że proces ten zyskał nową dynamikę7.  Mediacja przez wielu autorów określana jest jako alternatywna metoda rozwiązywania sporów (tzw. ADR – Alternative Dispute Resolution). ADR oznaczają wiele różnych metod, będących alternatywą dla rozstrzygnięcia powstałego sporu w procesie przed...